Le Corbusier i Spinelli

Dlaczego tyle dzielnic wygląda okropnie? Dlaczego Unia Europejska czerpała inspirację od komunistów?

Historia powojennej urbanistyki i jej fascynacja Le Corbusier’em jest dowodem na to, jak bardzo kreatorzy naszej przestrzeni życiowej byli oderwani od rzeczywistości. Tak samo było z politykami Unii Europejskiej: przejęli oni idee komunistów dosłownie i bezkrytycznie. Wszyscy oni, zarówno architekci, jak i kreatorzy naszych europejskich społeczeństw, chcieli stworzyć nowy wspaniały świat, a dokonali jedynie zniszczenia starego, pięknego świata i czynią to do dziś.

Ojciec bloków i blokowisk, szwajcarski architekt Le Corbusier właściwie chciał dobrze – jego budynki miały być kwadratowe, praktyczne i dobre. Tej romantyki, jak z niemieckiej reklamy czekoladek Rittersport (red.: „Kwadratowe, praktyczne i dobre!“) nie widać dziś jednak na przedmieściach Paryża (w tzw. strefach no-go) czy też na większości blokowisk w Europie Środkowej i Wschodniej. Planiści z czasów komuny byli zafascynowani Le Corbusierem i projektowali całe miasta podług jego pomysłów. Wokół przepięknych polskich, czeskich, bułgarskich czy rumuńskich starówek powstawały monotonne, okropne osiedla dla klasy pracującej, generujące problemy społeczne. Mieszkańcy przedmieść Paryża i innych miast Europy Zachodniej, gdzie kiedyś dominowali robotnicy, powoli są wypierani przez migrantów, bezrobotnych i ludzi nie zdolnych do życia w społeczeństwie. Tam ci drudzy czują się w swoim żywiole: właśnie taka architektoniczna struktura pozwala im na odcięcie się od reszty społeczeństwa w getcie. Tam mogą oddawać się swojemu stylowi życia, który nie stanowi dla społeczeństwa żadnej wartości dodanej.

Tak jak obraz wielu europejskich miast był kształtowany według niezbyt przemyślanych koncepcji, taki i sedno programu Unii Europejskiej formułowane po II. wojnie światowej nie było wcale nowe i odkrywcze. Architektem integracji europejskiej był bowiem Włoch, zagorzały komunista Altiero Spinelli (a nie Robert Schumann, jak podaje unijna propaganda). W jego Manifeście z Ventotene z roku 1941 czytamy, że integracja europejska może zaistnieć jedynie poprzez zniesienie i likwidację państw narodowych. Nie powinna ona być efektem długiej współpracy państw i ich umiejętności do zawierania kompromisów między sobą: „Pierwszym zadaniem, którego należy się podjąć i bez którego jakikolwiek postęp będzie tylko pustosłowiem na papierze, jest ostateczna likwidacja granic, które dzielą Europę na suwerenne państwa“¹⁾Das Manifest von Ventotene, CVCE.Doktryna Breżniewa, którą przedstawił on sam w reakcji na wydarzenia Praskiej Wiosny, brzmiała: „Suwerenność poszczególnych państw kończy się tam, gdzie zaczynają się interesy socjalistycznej wspólnoty“. Tak jak i Breżniew realizował idee Spinelli’ego, tak czynią to i współcześni, jakże dziś poważani i „nowocześni“, politycy lewicy. Martin Schulz, przewodniczący niemieckiej SPD, zapowiedział na zeszłorocznym zjeździe partii, że Unia Europejska powinna przekształcić się do roku 2025 w Stany Zjednoczone Europy ze wspólną dla wszystkich krajów konstytucją. Członkowie Unii, którzy nie zaakceptowaliby tej nowej federalnej konstytucji, musieliby wg. niego natychmiast ją opuścić.²⁾Schulz will Vereinigte Staaten von Europa bis 2025, Zeit Online 2017-12-07.Delegaci na zjazd klaskali jak towarzysze Breżniewa (chyba nie tak jak wtedy tamci – ze strachu?). Czyż nie są to pomysły skrajnie radykalne?

Radykalne były też pomysły Le Corbusiera, nawet zbyt radykalne dla jemu współczesnych. We francuskiej stolicy, gdzie był jednym z głównych projektantów w latach 1912 – 1960, chciał wyburzać całe dzielnice. Choć na szczęście nie zrealizowano jego planów, jego wpływ na powojenną architekturę był przemożny. W jego projekcie Nowoczesnego Miasta (Ville Contemporaine) nie widać centrum ani katedry, ani ratusza, lecz połyskujące wieżowce dla biznesmenów. Serca nowoczesnych metropolii miały od teraz tętnić w rytm pieniądza, a nie jak onegdaj być miejscem najważniejszym dla życia duchowego i doczesnego, co było oczywistością od antyku po XIX. wiek. Tzw. karta ateńska, w której postanowiono, że idee Corbusiera będą zobowiązujące dla europejskich urbanistów, zdominowała w okresie powojennym architektoniczny obraz europejskich miast. Chodzi szczególnie rozdział funkcji w miastach: dzielnice, które miały służyć albo pracy, albo odpoczynkowi, albo rozrywce, zostały rozdzielone szerokimi pasmami ruchu i autostradami, co doprowadziło do dehumanizacji życia mieszkańców miast, szczególnie w dzielnicach-sypialniach.

Skutkiem tego procesu i towarzyszącemu mu pogorszeniu się jakości życia (stosunków społecznych, zanieczyszczeniu powietrza) była ucieczka coraz większej liczby mieszkańców z centrów europejskich metropolii na odległe przedmieścia, w okolicę, gdzie infrastruktura domków jednorodzinnych przypominała jeszcze życie w starych dobrych małych miasteczkach. Centra były bezpieczne już tylko za dnia, wieczorami mało kto tam się zapuszczał, jak i do dzielnic w stylu Corbusiera, pełnych bloków i hołoty.

W każdym systemie, w którym funkcjonują równolegle dwie władze, powstaje chaos. W Unii Europejskiej rządzą równocześnie częściowo jeszcze suwerenne rządy poszczególnych państw i Komisja Europejska. Po pierwszych wyborach do Parlamentu Europejskiego w roku 1979 rozpoczęło się niszczenie jednolitych systemów prawnych suwerennych państw Unii poprzez narzucanie jej dyrektyw i ustaw oraz poprzez przejmowanie podejmowania decyzji przez Brukselę. Proces ten rozpoczął się, bo właśnie podczas tamtych wyborów wybierano po raz pierwszy kandydatów, którzy mieli zasiąść w Parlamencie Europejskim, spoza posłów zasiadających w parlamentach poszczególnych krajów. Mogli oni zatem uchwalać ustawy stojące w sprzeczności do prawa obowiązującego w ich krajach pochodzenia.

Tak jak wraz ze śmiercią de Gaulle’a jego polityka integracyjna straciła na popularności, tak w architekturze zyskiwały na popularności pomysły znajdujące poklask wśród komunistów. Kiedy zwolennicy Manifestu z Ventotene ponieśli klęskę podczas wyborów w 1984, kiedy ich idee wspólnej europejskiej konstytucji przegrały w głosowaniu, François Mitterrand kazał uparcie nadal nad nimi pracować, zdradzając idee de Gaulle’a. Plonem jego wysiłków był Traktat z Maastricht, który formułował tylko jeden cel: likwidację suwerennych państw i proklamację jednego Państwa Europejskiego.

Kulminacją modernizmu Corbusiera był tzw. brutalizm. Fascynaci surowego betonu stworzyli w całej Europie okropne betonowe kloce.

My, Europejczycy, nie chcemy już blokowisk z prefabrykatów. Nie chcemy genialnych architektów jak Riccardo Morandi, który zaprojektował most w Genui, w którym tego lata zginęło tylu ludzi. Nie chcemy też politycznych kloców stawianych przez Macrona i spółkę, kontynuatorów idei Spinelli’ego. Od lat 70-tych rozwinął się, w reakcji na szaleństwa Le Corbusiera, nowy urbanizm. Jego ojcem jest architekt z Luksemburga Leon Krier, który dążył do konstruowania miast podług klasycznych wzorów. Mamy nadzieję, że tak jak i w architekturze, tak i w polityce pojawi się ogólnoeuropejski ruch, który skończy z tym lewicowym szaleństwem.