Bliski Wschód rzuca wyzwanie rosyjskiemu monopolowi w Europie Wschodniej, jednak to nie będzie trwała zmiana

Rosja wciąż dominuje w Europie Środkowej i Wschodniej, przynajmniej na rynku ropy naftowej. Jednakże kraje Bliskiego Wschodu, takie jak Arabia Saudyjska, Irak czy Iran, starają się wedrzeć się na ten tradycyjnie rosyjski obszar w poszukiwaniu nowych rynków zbytu i większego udziału w światowej sprzedaży, niezależnie od ceny dostarczanego surowca.

W zeszłym roku do Polski po raz pierwszy trafiła ropa z Arabii Saudyjskiej¹⁾Saudi starts oil supplies to Poland, in set-back for Russia, Source: Reuters 2015-10-13, a w sierpniu tego roku na polski rynek po kilku latach nieobecności wróciła ropa z Iranu²⁾Exclusive: Oil reshuffle in Poland – Urals out, Iran in, Source: Reuters 2016-08-12. Węgry, drugi największy rynek eksportowy Rosji w regionie, zwiększyły dostawy surowca z irackiego Kurdystanu³⁾Hungary imports oil from Iraq’s Kurdistan at expense of Russian crude: sources, Source: Reuters 2015-10-07, natomiast Ukraina, obecnie największy przeciwnik Rosji, czyni starania, by stać się bramą dla National Iranian Oil Company do Europy Środkowej i Wschodniej⁴⁾Possible route for Iran oil to Europe through Ukraine revealed (exclusive), Source: Trend News Agency 2016-08-24. Wydaje się, że bezpieczeństwo dostaw energii w regionie wzrosło, ale czy ropa z Bliskiego Wschodu może stać się realną, bezpieczną alternatywą dla rosyjskiej mieszanki Urals?

Tego lata Irańczycy dostarczyli Polsce 2 miliony baryłek ropy

Przybycie w sierpniu do gdańskiego portu supertankowca „Atlantas”, a także kwietniowe otwarcie nowego Terminalu Naftowego PERN, zostały okrzyknięte jako przełom w polskiej polityce bezpieczeństwa energetycznego. Polskie i niemieckie rafinerie zależą od rosyjskiej ropy, która płynie głównie lądowymi rurociągami. Terminal Naftowy w Gdańsku otwiera jednak Polsce możliwość importowania „czarnego złota” z innych krajów, zwłaszcza na wypadek zakłóceń dostaw z Rosji.

Dywersyfikacja źródeł dostaw energii od zawsze była jednym z głównych tematów w dyskursie politycznym w Europie Środkowo-Wschodniej, stąd pojawienie się ropy bliskowschodniej w Polsce jest ważnym wydarzeniem. Niemniej jednak, występują pewne tymczasowe warunki, bez których import saudyjskiej bądź irańskiej ropy nie byłby możliwy. Warunki te mogą ulec zmianie.

Po pierwsze, cena ropy jest wciąż niska, magazyny są pełne zapasów, a każdy producent stara się pompować tyle surowca na rynek ile to możliwe. Irańczycy sprzedają ponoć swoją ropę dwa razy taniej od konkurentów z Arabii Saudyjskiej i Iraku. Po drugie, koszt żeglugi morskiej jest obecnie nadzwyczajnie niski. Jeśli tylko cena za transport morski wzrośnie, eksport ropy naftowej z Iranu lub innego kraju bliskowschodniego na Morze Bałtyckie może stać się nieopłacalny, a Polska znów będzie zależna od dostaw z Rosji.

Nawet w tak korzystnych warunkach rynkowych ciężko realizować projekt energetycznej dywersyfikacji w Europie Środkowej i Wschodniej: National Iranian Oil Company odmówiła dostarczenia lekkiej mieszkanki węgierskiej rafinerii MOL, uzasadniając że „Iran nie jest gotowy (…) w tym momencie.”⁵⁾Iran rejects Hungary’s oil proposal, Source: Mehr News Agency 2016-06-16

Sytuacja polityczna na Bliskim Wschodzie wciąż eskaluje. Ekspozycja na Irak i Iran wiąże się z nowymi niepewnościami w bezpieczeństwie energetycznym Polski.

Transport ropy przez morze zawsze był bardziej ryzykowny niż transport rurociągiem. Nawet jeśli Ukraińcy i Irańczycy osiągną porozumienie co do wykorzystania ukraińskiej infrastruktury, ropa dalej musiałaby być dostarczana do portu w Odessie przez Bosfor (Turcja) oraz Cieśninę Ormuz, która pozostaje punktem zapalnym w konflikcie pomiędzy USA a Iranem. Czy jest więc uzasadnione twierdzenie, że dostawy morzem z niestabilnego Bliskiego Wschodu są „bezpieczniejsze” niż dostawa rurociągiem Drużba z nieprzyjaznej choć wciąż zorientowanej na biznes Rosji? Może w przypadku Ukrainy…

Morze Bałtyckie też ma swoje ograniczenia. Dostarczenie dwóch milionów baryłek irańskiej ropy do Gdańska wystarczyłoby jedynie na zaspokojenie 3-4 dni całkowitej konsumpcji surowca w Polsce. A dwa miliony baryłek to i tak ogromna dostawa morska. By ją zrealizować, „Atlantas” musiał przepłynąć 22 tysiące kilometrów (połowę długości równika), opływając Afrykę wokół. Z powodu warunków naturalnych na Cieśninach Duńskich 700 tysięcy baryłek musiało zostać przeładowanych do drugiego tankowca „Calidy”⁶⁾Ropa z Iranu już w Polsce. Trwa rozładunek tankowców, Source: WP Money.pl 2016-08-15. Zatem ciągła dostawa morska większych ilości ropy do Gdańska wydaje się być mrzonką.

Irańska ropa w Gdańsku jest jednak sygnałem ostrzegawczym dla Rosji, która ma prawo być zaniepokojona, tak jak to miało miejsce w poprzednim roku, kiedy Polska otrzymała pierwszą dostawę ropy z Arabii Saudyjskiej⁷⁾Saudi starts oil supplies to Poland, in set-back for Russia, Source: Reuters 2015-10-13. Eksport ropy stanowi 50% budżetu federalnego Rosji, a Polska jest piątym największym rynkiem docelowym dla rosyjskiej ropy, po Chinach, Niemczech, Holandii i Białorusi⁸⁾Will Russia Survive the Oil & Gas Downturn?, Source: Oil & Gas 360 2015-10-15. Rosnieft ma podpisane długoterminowe kontrakty na dostawę surowca z polskimi rafineriami PKN Orlen i Lotos S.A., lecz Saudi Aramco również zawarło pierwszą długoterminową umowę z PKN Orlen na dostawy ropy do Polski, Czech i Litwy⁹⁾Saudi Aramco enters Baltic market with key crude oil supply contract to PKN Orlen, Source: Saudi Aramco 2016-06-01. Zanim doszło do podpisania tego kontraktu, współpraca Saudów i Polaków ograniczała się do kontraktów spotowych.

Kooperacja z Saudi Aramco wydaje się mieć lepsze perspektywy niż umowa z Iranem z powodów geopolitycznych: rząd w Warszawie może być przychylniejszy wspieraniu sojuszniczego wobec USA Królestwa Saudów lub też może być do takiej współpracy nakłaniany. Import ropy z Bliskiego Wschodu jest ważny dla Europy Środkowo-Wschodniej, ponieważ daje on alternatywę wobec mieszanki Urals i wzmacnia pozycję negocjacyjną z Rosją. Jednakże rosyjski udział w dostawach ropy do tych krajów spadnie jedynie o kilka punktów procentowych.