Gaz ziemny jako źródło konfliktu zbrojnego we wschodniej części Morza Śródziemnego

Roszczenia państw do złóż gazu w południowo-wschodniej części Morza Śródziemnego mogą doprowadzić nawet do zbrojnych konfliktów na tym obszarze, sporów wewnątrz NATO a tym samym wpływać na bezpieczeństwo energetyczne Europy, stawiając pod znakiem zapytania gazociąg EASTMED. Wojna o zasoby naturalne wisi w powietrzu.

Pierwszym problem są relacje pomiędzy Cyprem a Turcją, która nie uznaje rządu w Nikozji, a jedynie Cypr Północny (nieuznawany przez inne kraje) zamieszkiwany przez Turków Cypryjskich. Terytorium Cypru Północnego jest traktowane przez tureckie władze jako własna eksklawa. Powyższe oznacza, że Turcja nie honoruje umów między Cyprem a innymi państwami dotyczących wyłącznej strefy ekonomicznej (eng. EEZ), ani wydanych koncesji na pozyskiwanie gazu na cypryjskich wodach terytorialnych. Nieuznawanie przez tureckie władze umów cypryjskich dotyczących EEZ wiąże się faktem, że według Ankary to Turcja posiada prawo do eksploracji zasobów na Morzu Śródziemnym w ramach tureckiej wyłącznej strefy ekonomicznej. Dlatego władze tureckie stają w obronie Turków Cypryjskich, wskazując, że wszelkie działania związane z wydobyciem gazu w obszarze cypryjskim godzą w interesy Turcji i Cypru Północnego. Ankara za pośrednictwem Turkish Petroleum Corporation (TPAO) wysuwa roszczenia do poszukiwania gazu i ropy na wodach cypryjskich, wskazując na prawo do obrony swoich interesów. Cypr natomiast wydał szereg koncesji różnym koncernom wydobywczym na ponad połowie bloków (tj. na częściach wyłącznej strefy ekonomicznej, w których możliwe jest prowadzenie prac eksplorująco-wydobywczych.) należących do cypryjskiej EEZ. Prezydent Erdoğan przestrzegł Cypr i międzynarodowe firmy prowadzące poszukiwania gazu w cypryjskim obszarze, że naruszenie tureckich interesów pociągnie za sobą nieprzyjemne konsekwencje.¹⁾Erdogan warns Greece, Cyprus over gas search, Aegean islets, ABC News 2018-02-13.Efektem ostrzeżenia stało się zablokowanie w połowie lutego 2018 przez tureckie okręty wojenne statku wydobywczego Saipem 1200, który realizował interesy włoskiego koncernu Eni. Spotkało się to z odpowiedzią Włoch, które wysłały na ten obszar jednostkę własnej marynarki.²⁾Italy sends frigate to Cyprus’s EEZ, Ekathimerini 2018-02-13.Gdy dwa państwa członkowskie NATO chcą realizować cele gospodarcze bez zabiegów dyplomatycznych, powstaje sytuacja wybuchowa.

Warto wspomnieć, że również w lutym turecka straż przybrzeżna staranowała na Morzu Egejskim grecki okręt patrolowy.³⁾Greece says won’t tolerate border challenges after Turkish collision, Reuters 2018-02-15.Działanie takie pokazuje, że rząd turecki jest skłonny użyć siły militarnej.

Kolejnym punktem zapalnym dla Turcji jest pogłębiająca się współpraca Cypru, Grecji, Izraela i Włoch w kwestii projektu dotyczącego gazociągu EastMed.⁴⁾Greece, Cyprus, Italy, Israel sign MoU for East Med gas pipeline, New Europe 2017-12,05.Nowy rurociąg, którego celem będzie dostarczanie gazu z Morza Kaspijskiego do Europy Południowe, osłabiłby rolę tranzytową tureckiego TANAP.

Następny potencjalny konflikt dotyczy Turcji i Egiptu w związku z bogatym polem gazowym Zohr odkrytym w 2015. Ankara, która nie uznaje umowy z 2003 pomiędzy Cyprem i Egiptem w sprawie wyłącznej strefy ekonomicznej oraz porozumienia dotyczącego granic morskich z 2013, twierdzi, że posiada prawo do ekonomicznego wykorzystania tego złoża gazu.⁵⁾Egypt defends Cyprus gas deal after Turkey criticism, Daily Mail 2018-02-08.⁶⁾Egypt rejects Turkey’s stance on Cyprus demarcation agreement, Energy Egypt 2018-02-09.Na początku lutego 2018 rząd egipski ostrzegł Turcję, że ingerencja Ankary na tym obszarze spotka się z ostrą reakcją.⁷⁾Egypt warns Turkey over eastern Mediterranean economic interests, Reuters 2018-02-07.

Stosunki między Ankarą a Kairem są obecnie napięte. Chociaż Turcja była zwolennikiem Bractwa Muzłumańskiego i Mohameda Mursiego, który przejął władzę w Egipcie w 2011 roku, to obecne relacje między dwoma państwami nie należą do przyjaznych. W wywiadzie udzielonym w 2016 prezydent Erdoğan nazwał obecnego egipskiego prezydenta Abdela Fattaha al-Sisi, „puczystą”, który zabił tysiące własnych ludzi.⁸⁾Erdoğan blasts Egypt’s ‘putschist president’ Sisi in al-Jazeera interview, Al Araby 2016-07-22.

Jednak punktem najbardziej zapalnym jest obszar morski między Izraelem a Libanem, rozciągający się wzdłuż krawędzi trzech libańskich bloków 8, 9, 10, z których blok 9 jest uważany za najbardziej dochodowy. Roszczenia Izraela względem niego są największe. Liban w pierwszej połowie lutego 2018 podpisał umowę dotyczącą prac eksploracyjno-wydobywczych z włoskim Eni, francuskim Total oraz rosyjskim Novatek.⁹⁾Risking Israeli dispute, Lebanon signs deal with 3 oil firms, The Washington Post 2018-02-09.Ponieważ prace mają być prowadzone w bloku 9,¹⁰⁾(Lebanon to begin offshore energy search in block disputed by Israel, Reuters 2018-02-09.to Izrael określił działanie Libanu jako „bardzo prowokacyjne”,¹¹⁾Israel, Lebanon argue over offshore energy block, Cyprus Mail, 2018-01-31.co może doprowadzić do starć zbrojnych. Włączenie Hezbollahu w konflikt zapowiedział jego przywódca Hassan Nasr Allah, który wskazał, że zaatakuje izraelskie platformy gazowe.¹²⁾Hezbollah threatens Israeli offshore gas rigs with missiles, Ynetnews 2018-06-02.

Izraelskie media spekulują już na temat trzeciej wojny libańskiej sugerując, że atak Hezbollahu na Izrael jest nieunikniony.¹³⁾Rockets, missiles and more: predicting the third Lebanon war, Jerusalem Post 2018-02-09.W połowie lutego sekretarz stanu USA Rex Tillerson odwiedził Liban i zadeklarował, że Waszyngton może pomóc rozwiązać spór między Izraelem a Libanem. Hasan Nasr Allah zaznaczył jednak, że strona libańska nie powinna uczestniczyć w mediacjach, ponieważ, jego zdaniem, Stany Zjednoczone nie są uczciwym rozjemcą. Sytuacja zdaje się poważniejsza, ponieważ Hezbollah jest wspierany przez Iran, zaś Liban przez Turcję. Ponadto Tel Awiw oskarża Ankarę o popieranie Hamasu, podczas gdy Turcja twierdzi, że jedynie broni islamu i Palestyńczyków.¹⁴⁾Turkey rejects Israel’s claim Ankara helps Hamas, The Jerusalem Post 2018-02-15.Dodatkowo obecność izraelskich wojsk na Cyprze jest postrzegana przez Erdoğana jako ingerencja w turecką strefę wpływu. W czerwcu 2017 izraelscy komandosi przeprowadzili największe jak dotąd ćwiczenia mające na celu przygotowanie się do przeciwdziałania ewentualnej aneksji Cypru przez Turcję.¹⁵⁾Israeli Commandos Heading to Cyprus for Largest-ever Drill, Haaretz 2018-02-15.

Złoża gazu we wschodniej części Morza Śródziemnego przyciągają uwagę europejskich, rosyjskich, irańskich, tureckich i amerykańskich sił zbrojnych. Na tym obszarze Cypr zajmuje ważne, strategicznie miejsce. Liczba graczy jest sumą krajów bezpośrednio zaangażowanych oraz ich sojuszników. Gaz, podobnie jak ropa naftowa, może wywołać nową falę ostrych starć między wrogami i przyjaciółmi.