Za pięć lat Chiny będą krajem nie do poznania. Już dobrych kilka lat temu został wdrożony w życie ambitny plan przeobrażenia kraju z rozwijającego się w rozwinięty, którego wizytówką ma być przedsiębiorcze i zamożne społeczeństwo. Okres kulminacyjny realizacji tego zamierzenia przypada na lata 2016-2020, zaś środkiem do jego przeprowadzenia ma być 13. plan pięcioletni, który wyznacza główne kierunki polityki społecznej i gospodarczej.
Wśród priorytetów nowej pięciolatki znajdzie się wyraźna zmiana polityki dotyczącej ochrony środowiska oraz dalsza liberalizacja polityki populacyjnej. Głównym celem, który stawia sobie Komunistyczna Partia Chin (KPCh), jest podwyższanie poziomu życia ludności. Li Keqiang, premier Chin, potwierdził, że 13. pięciolatka stawia sobie zadanie podtrzymywania wzrostu gospodarczego z naciskiem położonym na reformy oraz innowacyjność1. Zgodnie z programem partyjnym KPCh podanym do publicznej wiadomości w 2012, oznaczać to może wzrastającą konsumpcję wewnętrzną, modernizację sektora rolnego, reformowanie przedsiębiorstw państwowych, promowanie strategicznych i nowych gałęzi przemysłu2, unowocześnianie infrastruktury przemysłowej oraz zmiany w strukturach cenowych energii1. Częścią pięcioletniego programu będzie również walka z korupcją.
Równie ważnymi, obok ekonomicznych, będą dwie kwestie społeczne:
- polityka demograficzna i populacyjna;
- ochrona środowiska i jej skutki dla gospodarki.
Obecne kierownictwo państwa, czyli Stały Komitet Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych, przykłada dużą wagę do takich zagadnień jak opieka zdrowotna, oświata, bezpieczeństwo socjalne3 oraz pogłębiające się zróżnicowanie dochodów ludności. Nadal pozostaje sprawą otwartą, jak Chiny poradzą sobie z urzeczywistnieniem tego planu i na ile osiągnięte wyniki będą odpowiadały założonym celom. Naszym zdaniem zrealizowanie przez KPCh chińskiego marzenia jest raczej wątpliwe, co nie oznacza, że zmiany zachodzące w chińskiej polityce należy lekceważyć.
Starzejące się społeczeństwo stanowi ograniczenie dla wzrostu konsumpcji
Sytuacja demograficzna daleka jest od dramatycznej, jednak bez podjęcia zdecydowanych kroków może się okazać, że Chiny powtórzą japoński scenariusz. Badania ONZ prognozują, że do roku 2022 Indie prześcigną Chiny jako najludniejszy kraj świata, zaś w roku 20254 liczba mieszkańców Kraju Środka osiągnie punkt szczytowy. Jeszcze nie jest za późno, by zmienić kurs: ostry spadek liczebności populacji przewidziany jest na mniej więcej rok 20505, choć aktualnie demograficzna struktura Chin wygląda znacznie lepiej niż w Niemczech lub Włoszech (patrz populationpyramid.net).
Zmiany w trendach demograficznych są bardzo powolne. Nawyki w społeczeństwie, dla którego od lat posiadanie jednego dziecka było sprawą patriotyczną, nie łatwo poddają się zmianom. Według Komisji Narodowego Zdrowia i Planowania Rodziny, od kiedy Chiny zliberalizowały politykę jednego dziecka, liczba podań o zezwolenie na drugie dziecko była daleko niższa niż się spodziewano6. Zatem nie spełniają się oczekiwania pokładane w polityce populacyjnej.
Zapowiadana kolejna pięciolatka przypuszczalnie jeszcze bardziej zliberalizuje politykę jednego dziecka, choć politycy chińscy zdają sobie sprawę, że to nie wystarcza. Starają się oni powiązać tę politykę z polityką społeczną i publiczną. Niemniej jednak zapowiadana reforma systemu emerytalnego, polityka opieki nad ludźmi w podeszłym wieku oraz zmiany w ochronie socjalnej7 mogą wywołać efekt odwrotny od zamierzonego, jak w Europie, wpływając na zmniejszenie ochoty na posiadanie dzieci jako inwestycję na starość. Na zmniejszającą się dzietność ma także wpływ wzrastający dobrobyt.
Plany KPCh odnośnie urzeczywistnienia chińskiego marzenia mogą napotkać na przeszkodę w postaci zmniejszającej się podaży siły roboczej (wykres 2). Wzrastające obciążenie społeczeństwa starszymi ludźmi (starzejąca się populacja) może być poważnym hamulcem dla szybkiego wzrostu poziomu konsumpcji, na który liczą władze. Będzie to też miało niekorzystny wpływ na planowany system emerytalny.
Ochrona środowiska jako gorzka pigułka
Obok spraw demograficznych, również zanieczyszczenie środowiska naturalnego spędza chińskim przywódcom sen z powiek. Należy przypuszczać, że wydatne korzystanie z energii oraz ochrona środowiska (z zastosowaniem bardziej siłowych rozwiązań8) będą jednymi z głównych tematów 13. pięciolatki2.
Prawdopodobnym rozwiązaniem będzie całkowity zakaz emisji związków węgla8 oraz handel uprawnieniami do jego emisji9. Nie jest wykluczone, że Chińczycy wprowadzą podatki przeznaczone na ochronę środowiska lub nasilą kontrolę zanieczyszczeń w celu obniżenia emisji dwutlenku węgla na jednostkę produktu narodowego brutto w porównaniu z rokiem 20059.
Rząd pragnie również wzmocnić sektor odnawialnej energii, by do roku 2025 podnieść konsumpcję energii pozyskiwanej z paliw innych niż kopalne do 20% całkowitego jej zużycia8.
Wysiłki ku polepszeniu kondycji środowiska naturalnego obciążą nie tylko społeczeństwo, ale także chińską przedsiębiorczość. Proponowane zmiany nie będą początkowo odczuwalne przez ludność: najpierw dotkną one te zakłady, które są na szczycie listy najbardziej zatruwających środowisko. Uwagę władz przykują takie dziedziny gospodarki jak produkcja stali, petrochemia oraz sektor energetyczny, a zwłaszcza elektrownie węglowe10. Chiny postarają się także o redukcję emisji związków węgla. Handel uprawnieniami do emisji związków węgla, który jest mocno wspierany przez banki, może stać się zyskowną działalnością, gdyż Chiny rozpoczną wdrażanie systemu handlu przydziałami szkodliwych emisji w 2017.
Szanse
Jeśli chodzi o politykę populacyjną i środowiskową to, mimo rozlicznych trudności, Chiny wciąż mają w perspektywie wiele szans do wykorzystania. Wzrost konsumpcyjny pojawi się, nawet jeśli problemy demograficzne nie zostaną w pełni przezwyciężone.
Rosnąca liczebnie klasa średnia podąży za stylem życia jej europejskich i amerykańskich odpowiedników. Chińscy konsumenci nie ograniczą się jedynie do podroży do Europy i Stanów Zjednoczonych, ale będą się także rozglądali za względnie tańszymi miejscami turystycznymi bliżej własnego kraju. Nie jest wykluczone, że kraje południowo-wschodniej Azji będą przeżywały napływ średniozamożnych chińskich turystów. Oprócz sektora turystycznego skorzystają na tych zmianach także przemysł motoryzacyjny (samochody napędzane elektrycznie!) i spożywczy. Chińczycy zaczną wydawać pieniądze na wakacje, podróże, lepsze wyżywienie oraz sprzęt elektroniczny; na te same dobra, na które wydają swe dochody konsumenci na Zachodzie. Chińczycy przeżywają etap przechodzenia z siermiężnego do konsumpcyjnego stylu życia.
Jeśli to naturalne konsumpcyjne pobudzenie zostanie wzmocnione przez politykę populacyjną, takie sektory jak pokarm dla niemowląt, artykuły dziecięce czy nawet zabawki będą się szybko rozwijały. Zauważmy, że rząd już w 2015 chciał spowodować powiększenie liczby urodzeń o dwa miliony, a te dwa miliony dzieci stworzyłyby duże zapotrzebowanie na mleko w proszku i pieluszki. Taka tendencja powinna się utrzymywać w nadchodzących latach.
Duże możliwości otwierają także reformy dotyczące ochrony środowiska. Chiny już są w światowej czołówce jeśli chodzi o inwestycje w energię słoneczną. Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł będzie się jeszcze bardziej rozwijało, stając się ważną gałęzią chińskiej gospodarki i powodując tym samym zmniejszenie popytu na węgiel i ropę. Handel uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla nie tylko że ograniczy rzeczoną emisję, ale stworzy dla handlowców i banków okazję do zgromadzenia dużych zysków kosztem konsumentów. Sumaryczna konsumpcja energii zwiększy się, gdyż mniej rozwinięte obszary w centrum i na zachodzie kraju będą się starały dogonić bogaty wschód.
Z geopolitycznego punktu widzenia Chinom (jak również Indiom) może zależeć na tym, by dołączyć do międzynarodowej elity „zwalczającej” zmiany klimatyczne. Wykazując zaangażowanie w sprawy ochrony środowiska i kwestie społeczne, Chiny pokuszą się o wykreowanie rozpoznawalnej narodowej marki, której atutem będzie jakość a nie niska cena. Nie należy zapominać, że Chiny nadal znajdują się pod rządami Komunistycznej Partii Chin, dla której, zgodnie z tym, co podaje ona na swojej stronie internetowej, nadal marksizm-leninizm, myśl Mao Tse-tunga i teoria Deng Xiaopinga oraz Zasada Trzech Reprezentacji stanowią przewodnik działania. Przedsięwzięcia przewidziane w 13. pięciolatce będą wykonywane przez rządowych urzędników, rząd oraz państwowe przedsiębiorstwa.
Źródła:
1. Understanding China’s 13th Five-Year Plan Source: China Business Review 12-02-2015
China’s policymakers are starting to reveal details about the direction of the country’s next Five-Year Plan (FYP), the central government blueprint for China’s long-term social and economic policies.
2. NDRC Prepares for Next Five-Year Plan, Focuses on Quality over Quantity Source: USCBC 2015
China’s leading economic planning body recently announced it had begun the initial research phase for the 13th Five-Year Plan (FYP)—the key social and economic policy blueprint for the 2016-20 period.
3. Reform should be prioritized in 13th five-year plan: top legislature Source: Xinhuanet 27-08-2015
The 13th five-year plan, China’s development blueprint for years from 2016 to 2020, should highlight reform as a priority, said a report by the National People’s Congress (NPC) Standing Committee.
4. China’s population to peak in 2025 on low fertility Source: The Irish Times 13-10-2015
We have become used to China as the world’s most populous nation, but a combination of the one-child policy and urbanisation will see it make way for India in a few years.
5. India ‘to overtake China’s population by 2022’ – UN Source: BBC 30-07-2015
A new UN study of global population trends predicts that India will overtake China to become the world’s most populous nation by 2022.
6. China Said to Consider Policy Shift to Put Population Growth Before Economy Source: Bloomberg 20-08-2015
Facing a demographic time bomb that threatens China’s economic rise, President Xi Jinping is considering shifting his priority to population growth, according to a person familiar with the discussions.
7. China’s economic growth plan: more babies please Source: MercatorNet.com 09-09-2015
In a couple of months China’s 13th five-year plan will be sent to Communist Party meetings for approval.
8. How the Next 5 Years Could Make or Break China’s ‘War on Pollution’ Source: The Diplomat 10-06-2015
China’s environment minister is hopeful that the next five year plan will include strong environmental targets.
9. China’s Big Industry Braces for Five-Year Pain Source: WSJ Blogs 18-09-2015
China is about to unveil a new Five-Year Plan development blueprint for 2016 to 2020. For China’s giant smog-belching industrial sector, it might as well be called a five-year pain.
10. Citi Says China Going Green Will Hurt Industrial Commodities Source: Bloomberg 18-09-2015
China’s demand for industrial commodities will probably be hurt as the biggest energy and metals user intensifies efforts to rein in pollution, according to Citigroup Inc.
Źródło: shutterstock.com
