Kazachstan: kolejna ofiara chaosu i globalnych gier

Czas stabilności i pomyślności Kazachstanu właśnie mija. Wniosek ten nie wypływa z niedawnych protestów i strzelaniny w Aktobe, ale z panicznej reakcji prezydenta Nursułtana Nazarbajewa. Zdaniem 75-letniego Lidera Narodu i jego urzędników minione wydarzenia są „kolorową rewolucją” zmierzającą do „zamachu stanu” dokonanego przez „pseudo-religijnych ekstremistów” finansowanych przez aresztowanego pro-rosyjskiego przedsiębiorcę. Prezydent wyraził taką opinię, mimo że jeszcze do niedawna  na wewnętrzne sprawy Kazachstanu próbowała rzekomo wpływać „piąta kolumna” niezidentyfikowanych (a inspirowanych przez Zachód) sił. Szaleństwo. O tym, że gwałtowny spadek przychodów z ropy miał negatywne znaczenie dla kraju, który produkuje jej 1,7 miliona baryłek dziennie, już się nie mówi.

Sprawy komplikuje jeszcze to, że nie do końca wiadomo, czy wydarzenia w Aktobe były przygotowane przez wahhabitów, czy innych islamskich terrorystów. Religijni fanatycy zwykle nie atakują jednostek wojskowych ani sklepów z bronią, lecz preferują zamachy bombowe i losowe ofiary w masowych strzelaninach¹⁾Kazakhstan: Nazarbayev Embraces Color Revolution Paranoia, Source: Eurasia.net 2016-06-08. Ponadto zwykle noszą brody, podczas gdy większość z napastników w Aktobe była ogolona²⁾Nazarbayev believes that in the tragedy of Aktobe blame the “color revolution”, Source: The Newspapers 2016-06-09. Radio Swoboda przypisało odpowiedzialność za ataki „Armii dla Wyzwolenia Kazachstanu”, która, wedle urzędników i innych ekspertów, nawet nie istnieje. Nawał mylnych informacji jest ogromny. Tak długo jak cena ropy była wysoka, Kazachstan był uważany za jeden z najszybciej rozwijających się krajów na świecie. Należy to już jednak do przeszłości; obecnie w każdej chwili państwo może stanąć w obliczu poważnych kłopotów.

1. Sukcesja po Nursułtanie Nazarbajewie
Obecny prezydent Kazachstanu rządzi od 1989 roku. Doszedł do władzy, jeszcze zanim ta niegdysiejsza sowiecka republika odzyskała niepodległość. Pomimo swych 75 lat i przypuszczalnych problemów ze zdrowiem, nie ogłosił on jeszcze jasnych planów dotyczących sukcesji, toteż/ niewykluczone, że wiele grup interesu już podjęło walkę o władzę. Doszło nawet do tego, że Nazarbajew obarczył winą na obecny ferment (1000 osób zatrzymanych w czasie protestów) wszystkich wrogów, tych prawdopodobnych i tych mniej prawdopodobnych: kraje zachodnie, terrorystów, a nawet Rosjan.

Kwietniowe i majowe protesty zostały rzekomo „zorganizowane i sfinansowane” przez Tochtara Tuleszowa, głównego konspiratora i przedsiębiorcę z południowego Kazachstanu, który ma ścisłe powiązania z Rosją, a także dług sięgający 100 milionów dolarów³⁾Nazarbayev on the Rocks: ‘Terror,’ ‘Coup’ Claims Shake Kazakhstan, Source: The Moskow Times 2016-06-08. Tuleszow zarządzał też Centrum Analiz Zagrożeń Terrorystycznych, kazachską filią założonej w Rosji organizacji znanej z anty-zachodnich publikacji.

2. Mniejszość rosyjska
Niechęć Nazarbajewa wobec Rosji wzrastała od czasu anektowania Krymu i odkąd Władimir Putin nawołuje do „aktywnej ochrony” Rosjan żyjących za granicą⁴⁾Putin Vows to ‘Actively Defend’ Russians Living Abroad, Source: Atlantic Council 2014-07-02. Obecnie Rosjanie stanowią tylko 22% 17-milionowej populacji Kazachstanu, podczas gdy w 1989 roku ich liczba była niemal równa liczbie Kazachów. Rosyjska mniejszość jest skoncentrowana na północy kraju, gdzie w niektórych regionach stanowi ponad 70% populacji.

Source: Wikipedia

W miastach, takich jak Kostanaj, rosyjski jest dominującym językiem, a prawosławie – religią. Rosyjska kultura w wielu krajach „stała się obiektem ataków i prześladowań”, jak to ujęła Walentyna Matwienko, przewodnicząca izby wyższej rosyjskiego parlamentu⁵⁾Matvienko: I Can’t Bear To See Russians Facing Harassment Abroad, Source: Charter97 2016-06-06. Wystarczy sobie wyobrazić, co może się stać, jeśli władza w Kazachstanie trafi do pro-zachodniego lub pro-tureckiego islamskiego rządu (kazachski jest językiem turkijskim, a oba kraje łączą głębokie relacje). Post-sowieckie granice nie są wieczne.

3. Globalna gra ponad głowami Kazachów
Kazachstan był w rosyjskiej strefie wpływów od XVIII wieku, ale obecnie nie można już tak powiedzieć. Jeszcze w 1999 roku wywóz towarów do Rosji stanowił 20% całości eksportu Kazachstanu⁶⁾Kazakhstan – International trade, Source: Nations Encyclopedia 2016 i kraj ten pozostał największym źródłem importu; obecnie głównym rynkiem eksportowym stały się Chiny, które także zajęły miejsce Rosji jako kraju, z którym Kazachstan ma największą wymianę handlową⁷⁾Eurasian integration: Caught between Russia and China, Source: ECFR 2016-06-07.

Największy przepływ towarów odbywa się jednak na linii z Unią Europejską (jeśli potraktujemy ją jako jeden rynek), nawet mimo tego, że Kazachstan należy do Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej, która została powołana przez Rosję. Niemniej, Azja Centralna staje się chińską strefą wpływów, bowiem rząd Xi Jinpinga ma zdecydowanie najwięcej do zaoferowania. Inicjatywa „Jeden pas, jedna droga” jest dużo atrakcyjniejsza zarówno pod względem wzrostu gospodarczego, jak i znaczenia geopolitycznego.

Source: Seat61

Kazachstan jest otwarty na współpracę z NATO, czyli największym przeciwnikiem Rosji, a od 1994 roku jest uczestnikiem programu Proces Planowania i Oceny (eng. Planning and Review Process, PARP). Na łamach The Astana Times możemy przeczytać, że „kraj postrzega swoje strategiczne partnerstwo z NATO jako szansę na zintegrowanie z międzynarodowym systemem bezpieczeństwa w celu wzmocnienia bezpieczeństwa narodowego, poprzez wykorzystanie ogromnego potencjału militarnego, technicznego i gospodarczego, który ta organizacja i jej członkowie posiadają”⁸⁾Kazakhstan Joins NATO ‘Planning and Review Process’ Discussions, Source: The Astana Times 2016-06-02. Te same aspiracje doprowadziły Ukrainę do konfliktu z Rosją. Jednocześnie Kazachstan jest  krajem założycielskim Szanghajskiej Organizacji Współpracy, która jest polityczną i wojskową organizacją wyrosłą w opozycji do NATO.

4. Ropa i islam
Geopolityczne położenie Kazachstanu jest bardzo ciekawe. Państwo to, przez które przebiega najszybsza trasa kolejowa z Chin do Europy, jest największe   w Azji Środkowej i posiada także ogromne zasoby ropy naftowej. Spadek cen ropy  poważnie nadwyrężył kazachską gospodarkę, ponieważ wydobycie na Morzu Kaspijskim należy do najdroższych na świecie. Niemniej jednak Chevron i jego konsorcjum planuje zainwestować aż 37 miliardów dolarów w pola naftowe Tengiz⁹⁾Chevron-led Consortium to Invest Up to $37 Billion in Kazakh Oil Field, Source: The Wall Street Journal 2016-05-25. Interesujący zbieg okoliczności: Chevron w nadziei na zyski z łupków zainwestował jeszcze przed rewolucją także na Ukrainie, ale ostatecznie, w połowie 2015 roku, wycofał się z stamtąd. Historia uczy, że USA nie mają skrupułów, jeśli chodzi o ochronę swojej pozycji gospodarczej na świecie.

Source: Kazinform 2009

Kazachskie pola naftowe zlokalizowane są na zachodzie kraju. Paradoksalnie, jest to jego najbiedniejsza część, uznawana za wylęgarnię radykalnego islamu. Przyczyną tego jest to, że wszystkie pieniądze zarobione na ropie trafiają do Astany i Ałma-Aty, czyli dwóch największych kazachskich miast¹⁰⁾Why Do So Many Bad Things Happen To Western Kazakhstan? , Source: RFERL 2016-06-06. Różnice w dochodach mogą spowodować ogólne niezadowolenie w zachodnich miastach, takich jak Aktobe, co może zostać wykorzystane przez zewnętrzne lub wewnętrzne siły do przejęcia władzy. Jako że muzułmanie stanowią już 70% populacji kraju, to napięcia religijne mogę tylko wzrastać.

Podsumowanie
Kazachstan stoi w obliczu licznych zagrożeń, które mogą naruszyć dotychczasową stabilność. Niepewność co do sukcesji, rywalizacja o władzę krajowych elit i zewnętrznych mocarstw, walka o dostęp do pól naftowych oraz radykalny islam mogą pchnąć kraj w kierunku chaosu podobnego do tego, który zapanował na Ukrainie. Jest jednak nadzieja. Dyplomacja Chin może być żywo zainteresowana utrzymaniem pokoju w sąsiednim państwie, bowiem jest to warunek sine qua non dla uruchomienia lansowanego przez Pekin projektu Nowego Jedwabnego Szlaku.