Czy możemy spodziewać się eskalacji konfliktu międzyreligijnego w Indiach?

W lutym i marcu 2017 roku odbyły się wybory stanowe w Indiach. Największe zainteresowanie poświęcono im w stanie Uttar Pradesh, który jest najludniejszy, a co równie ważne jest regionem zamieszkiwanym przez liczną mniejszość muzułmańską. Wybory wygrała Indyjska Partia Ludowa (BJP) pod wodzą dotychczasowego premiera Narendry Modiego. Ponieważ należy on również do religijno-nacjonalistycznej paramilitarnej organizacji Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS), pojawia się pytanie, czy istnieje ryzyko wzrostu ekstremizmu hinduistycznego oraz wybuchu niepokojów podobnych do tych z 2002 roku w Gudźaracie, w efekcie których zginęło kilkuset muzułmanów.

Zwycięstwo BJP jest przez nieuważnych komentatorów postrzegane, jako przejaw wzrostu postaw nacjonalistycznych w hinduskim społeczeństwie. Tymczasem poparcie dla prawicy znajduje się według badaczy na stałym poziomie między 30%-40%, co przeważnie wystarcza by wygrać w danym okręgu. Słusznie zauważają niektórzy, że BJP wygrywało tam, gdzie liczba muzułmańskiej ludności wynosiła mniej, niż 45%, a przegrała z Bahujan Samaj Party (BSP) w 7 okręgach, w których stanowi ona większość.¹⁾There Is No Evidence That A Single Muslim Voted For The BJP In UP, The Huffington Post India 2017-03-14.Badania wskazują, że zwycięstwo w 2014 roku w wyborach krajowych oraz tegoroczne wynika raczej ze słabości opozycji oraz jej wewnętrznych podziałów, które przekładają się na rozproszenie głosów. Jest to istotne, pamiętając, że w Indiach funkcjonuje system większości względnej, nie wymagający, by zwycięzca w danym okręgu zdobył ponad połowę głosów. Wskazuje się, że takie siły, jak BSP, która wielokrotnie wygrywała w Uttar Pradesh, zdobyła 22% głosów i zajęła drugie miejsce, lecz uzyskała zaledwie 19 mandatów. Indyjski Kongres Narodowy natomiast uzyskał poparcie na poziomie 6% w tym regionie i 7 mandatów.²⁾Assembly Elections Results 2017: Political parties with lesser seats get more vote share, Financial Express 2017-03-12.

Wysokie poparcie dla BJP w okręgach zdominowanych przez ludność muzułmańską stało się źródłem zarzutów ze strony przegranych ugrupowań o ingerencję w proces wyborczy poprzez manipulacje przy maszynach do głosowania. Póki co oskarżenia są badane przez Komisję Wyborczą.³⁾UP election results: BJP shining in Muslim stronghold a big setback for Mayawati, Akhilesh Yadav, The Indian Express 2017-03-11.Pojawiły się również zarzuty, że używano „fałszywych palców”, dzięki którym można było głosować wielokrotnie. Zarzut ten podnoszono w związku z oznaczaniem wyborców, którzy oddali głos atramentem na palcu wskazującym.⁴⁾Uttar Pradesh elections: Busted – fake fingers, real votes, India Today 2017-02-23.

Opozycja jednak nie bierze pod uwagę, że część społeczności muzułmańskiej mogła zagłosować na nacjonalistów. Szacunki wskazują, iż w 2014 roku nawet 8% wiernych poparło w wyborach krajowych hinduską prawicę.⁵⁾Who did India’s Muslims vote for in general election?, BBCNews 2014-05-30.Shaista Amber, działaczka na rzecz praw muzułmańskich kobiet, wskazuje, że mogło dojść do zerwania z „głosowaniem taktycznym” przeciwko BJP na rzecz popierania określonych kwestii. Partia Modiego w swoim programie skupia się na rozwoju gospodarczym, walce z bezrobociem, podniesieniu poziomu życia najuboższych, a także wspominała o zniesieniu prawa „potrójnego talaq”, to jest możliwości rozwodu opartego na prawie szariatu, który pozwala mężczyźnie na proste oddalenie żony.⁶⁾Saffron Sweep in UP Hints at Muslims Voting for BJP in Large Numbers, News18 2017-03-11.

Oprócz tego tym, co wydaje się łączyć opozycję z BJP jest traktowanie społeczności muzułmańskiej jako monolitu. O ile jednak w przypadku nacjonalistów wynika to z ideologii, to pozostałe partie wydają się nie rozumieć wewnętrznej różnorodności poglądów. Lepiej sytuowani muzułmanie popierają przeważnie Indyjski Kongres Narodowy i Partię Samajwadi. Co ważne, wyznawcy Allaha z wyższych kast odnoszą się z niechęcią do dalitów oraz współwyznawców z kast upośledzonych. Nie są tym samym zainteresowani popieraniem ugrupowań skupiających się na wzmocnieniu pozycji ubogich. Muzułmanie znajdujący się niżej w hierarchii społecznej przeważnie nie mają swojej reprezentacji politycznej, a swoich decyzjach kierują się głosem przywódców religijnych i lokalnych autorytetów, a więc grup bardziej zamożnych i będących faktycznie panami feudalnymi. Przeważnie zatem społeczność islamska w Indiach jest uznawana za wspierającą ugrupowania o profilu sekularnym lub skłaniającym się ku lewicy. Partia Samajwadi nie okazała się jednak skłonna do obrony tej społeczności, jako że jej politycy, będąc u władzy, biernie przyglądali się pogromowi w Muzaffarnagar w 2013 roku.⁷⁾Analysis of the Victory of the BJP in the Uttar Pradesh Assembly Election, People’s Review 2017-03-17.Co ważne, powyższa partia i inne regionalne organizacje zyskały poparcie dlatego, że muzułmanie poczuli się zdradzeni przez Indyjski Kongres Narodowy, który od lat 80-tych nie potrafił dbać o ich interesy. Już w 2009 roku niektórzy wskazywali, że muzułmanie mogą preferować radzenie sobie z jasno określonym wrogiem, niż stanowić grupę ślepo popierającą ugrupowania niezainteresowane ich losem.⁸⁾Indian Muslims put their faith in Congress, The Guardian 2009-05-27.Innymi słowy społeczność muzułmańska w znacznej większości jest nie tylko wykluczona politycznie, ale również nie może liczyć na ochronę ze strony którejkolwiek partii.

Kwestionować można twierdzenie, że Hindusi się radykalizują. To raczej BJP prowadzi efektywną strategię polityczną, która skutkuje odpowiednią mobilizacją i konsolidacją elektoratu. Strategia ta nie jest zresztą ukierunkowana wyłącznie na tych obywateli, którzy mają poglądy skrajne. Choć BJP w swojej retoryce podkreśla swój nacjonalistyczny charakter, to dla poszczególnych kast posiada konkretne rozwiązania poprawiające ich poziom życia. Politycy ugrupowania zrozumieli przede wszystkim, że kluczem do zwycięstw jest zdobycie poparcia tak zwanych kast upośledzonych, a więc tych zależnych od najwyżej postawionych członków społeczeństwa, a jednocześnie nie należących do niedotykalnych (dalitów). Kasty te stanowią około połowę ludności kraju, a więc zapewniają potencjalnie ogromne poparcie polityczne. Dlatego właśnie wspomniany na początku ruch RSS skupia się na szeroko rozumianej pracy socjalne, działalności charytatywnej oraz promowaniu edukacji. Kierując swoje działania do ubogich i potrzebujących, a także młodzieży, upowszechnia ideę Hindutva („Hinduiskości”).⁹⁾Modi’s India: Caste, Inequality and the Rise of Hindu Nationalism, Newsweek 2015-07-26.Działania ruchu przywodzą na myśl te, które podejmowało Bractwo Muzułmańskie w Egipcie w latach 30-tych ubiegłego wieku, kiedy budowało kapitał polityczny i opór wobec władzy brytyjskiej, poprzez zaspokajanie za pośrednictwem meczetów podstawowych potrzeb mieszkańców.

Muzułmanie są często atakowani w związku z brakiem akceptacji kultu świętych krów. W czerwcu informowano, że samozwańczy obrońcy tych zwierząt zamordowali 10 muzułmanów od kwietnia bieżącego roku. Tego typu ataki nie są typowe dla okresu rządów BJP, lecz zauważa się, że ich ilość wzrosła od zwycięstwa nacjonalistów w 2014 roku. Nie oznacza to, że rząd promuje agresywne zachowania, lecz nie angażuje się również w obronie ofiar. Dopiero w czerwcu Narendra Modi stwierdził, iż tego rodzaju działania są nieakceptowalne. ¹⁰⁾Will Modi’s disapproval, not condemnation, end lynching of Muslims in India?, BDNews24 2017-06-29.Wynikało to prawdopodobnie z wielotysięcznych demonstracji przeciwko zabójstwom na tle religijnym, które pojawiły się w efekcie linczu na 15-letnim Junaidzie Khanie.¹¹⁾#NotInMyName protests: Thousands hit the streets against mob lynchings, The Indian Express 2017-06-28.Nie zmienia to jednak faktu, że w 2015 roku doszło do 700 incydentów na tle religijnym, w efekcie czego 86 osób straciło życie, a 2321 doznało obrażeń. Oczywiście ofiarami byli również chrześcijanie i sikhowie, jednak to muzułmanie byli najczęściej celem ataków, których częstotliwość największa była w Uttar Pradesh.¹²⁾Modi’s Party Stokes Anti-Muslim Violence in India, Report Says, South China Morning Post 2017-06-29.

Muzułmanom przypisuje się również, że zawierają małżeństwa z hinduskimi dziewczętami w celu konwersji na islam, czyli tak zwany dżihad miłości.¹³⁾India’s Fake ‘Love Jihad’, Foreign Policy 2014-09-04.

BJP wydaje się tworzyć klimat sprzyjający nie tylko przemocy międzyreligijnej, ale również międzykastowej. Oprócz walk między dalitami a muzułmanami, dochodzi bowiem do starć między tymi pierwszymi, a wyżej usytuowanymi w hierarchii społecznej thakurami. Politycy nacjonalistyczni wskazują jednak, że zamieszki są efektem prób podtrzymania poparcia ze strony najniższych kast podejmowanych przez opozycyjną BSP.¹⁴⁾Saharanpur clashes decoded: A cocktail of caste and politics, Hindustan Times 2017-06-13.Z drugiej strony BJP zabiegała o poparcie ze strony thakurów, którzy będąc panami feudalnymi mogli wywierać wpływ na sposób głosowania najniższych kast.¹⁵⁾Analysis of the Victory of the BJP in the Uttar Pradesh Assembly Election, People’s Review 2017-03-17.Zatem należy postawić pytanie, czy politycy BJP są zainteresowani obroną dalitów. Tym bardziej, że wśród niedotykalnych wciąż silne są idee anty-nacjonalistyczne promowane przez Bhimrao Ramji Ambedkara i krytyka ideologii Hindutva, postrzeganej jako realizująca interesy wyższych kast.¹⁶⁾Dalits and the remaking of Hindutva, The Hindu 2016-01-25.Innymi słowy dopiero się okaże, czy zwycięskie ugrupowanie faktycznie ma charakter inkluzywny, czy też radykalna interpretacja ideologii będzie dominować w dyskursie i działaniach partii.

Społeczeństwo indyjskie nie przechodzi ani głębokiego kryzysu, ani radykalizacji. Kierując się kwestiami socjalnymi wybrało w wyborach stanowych i prawdopodobnie uczyni podobnie w wyborach krajowych w 2019 roku partię obiecującą rozwój gospodarczy i poprawę sytuacji materialnej wszystkich kast. Retoryka anty-islamska jest obecna. Sprzyja ona wzrostowi ilości ataków na tle religijnym. Kwestia jednak rozbija się o skalę tego rodzaju działań. Na pewno uaktywniają się jednostki i grupy, które do tej pory obawiały się konsekwencji bardziej gwałtownych działań. Przykładem są oświadczenia jeszcze z 2014 roku, kiedy to po wyborach krajowych jeden z liderów radykalnej grupy Dharm Jagran Samiti twierdził, że do 2021 roku Indie zostaną oczyszczone z chrześcijan i muzułmanów. Innowiercy mają być według niego nawracani na hinduizm lub będą zmuszeni do opuszczenia państwa. Przywódca ten podkreślał, że nie konsultuje podejmowanych działań z administracją rządową, ale prosi o opinię lub przynajmniej ciche przyzwolenie.¹⁷⁾‘We will free India of Muslims and Christians by 2021’: DJS leader vows to continue ‘ghar wapsi’ plans and restore ‘Hindu glory’, Mail Online India 2014-12-19.

Statystyki nie potwierdzają jednoznacznie, czy przemoc na tle religijnym wzrosła od czasu przejęcia władzy przez Modiego. Różne instytucje państwowe podają różne dane, co uniemożliwia faktyczne określenie trendu.¹⁸⁾278 communal clashes in India in first five months of 2016, Home Ministry tells Lok Sabha, Scroll.in 2016-07-22.Zdarzenia o większym stopniu gwałtowności dodatkowo zniekształcają obraz. Na chwilę obecną stwierdzić należy, że zamieszki będą się wciąż pojawiać w związku z brakiem zainteresowania losem mniejszości muzułmańskiej ze strony któregokolwiek ugrupowania. Nie należy wykluczać możliwości kolejnych pogromów. Należy jednak być ostrożnym z jednoznacznym wskazaniem rządzącej partii jako winnej temu stanowi rzeczy, tym bardziej, że starając się pozyskać szersze poparcie chciałaby choć częściowo odciąć się od swojego paramilitarnego ramienia RSS.¹⁹⁾The BJP wants to shift the focus to the RSS work in social service. Here’s why it may not work, Scroll.in 2016-09-05.Jedyne co można zarzucić nacjonalistom to bierność wobec przemocy – ale nie jest ona wyłącznie ich domeną, lecz jest charakterystyczna dla wszystkich głównych ugrupowań indyjskich, niezależnie od deklaracji politycznych.