Rosja i Chiny – trudna przyjaźń

Rosja i Chiny prowadzą zagadkową politykę i rzucają wyzwanie zachodnim dyplomatom. Ich wzajemne odniesienia to jedno z najważniejszych zagadnień analiz międzynarodowej polityki.

Stosunki rosyjsko-chińskie nie układały się gładko. W XIX wieku cesarstwo rosyjskie wykorzystało słabość Chin i zawładnęło sporym obszarem Państwa Środka, czego do dziś Chińczycy nie mogą zapomnieć. I choć Związek Radziecki dopomógł Mao w zdobyciu władzy i mimo że obydwa państwa przyjęły komunistyczny model gospodarczy, to jednak nie zapobiegło to konfliktom między nimi. Wprowadzana po śmierci Stalina liberalizacja w Kraju Rad nie spodobała się Chińczykom; do tego doszły starcia graniczne z lat 60., co łącznie złożyło się na to, że Moskwa zaczęła być postrzegana przez Pekin jako większy przeciwnik niż Stany Zjednoczone, które zresztą powzięły postanowienie sprzymierzenia się z Chinami przeciw potężnemu Związkowi Radzieckiemu. Normalizacja wzajemnych stosunków miała miejsce w latach 80. W roku 1996 zainicjowano strategiczne partnerstwo, zaś w 2001 podpisano Układ o Dobrosąsiedzkich Stosunkach i Wzajemnej Współpracy¹⁾Treaty of Good-Neighborliness and Friendly Cooperation Between the People’s Republic of China and the Russian Federation, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China.We wrześniu 2016 Yang Jiechi, minister bez teki, oświadczył, że „współpraca między obu państwami jeszcze nigdy nie miała się tak dobrze”. Jedną z przyczyn, dla których Chiny postrzegają Rosję jako partnera, jest to, że Moskwa nie miesza się do ich wewnętrznych spraw.

Na płaszczyźnie geopolitycznej oba państwa dążą do tego, by pozbawić Stany Zjednoczone globalnego przywództwa oraz by doprowadzić do ustanowienia wielobiegunowego świata, podzielonego na odpowiednie strefy wpływów: Azja znalazłaby się w kręgu zainteresowań Pekinu, Europa Wschodnia w kręgu zainteresowań Moskwy.²⁾Russia and China’s enduring alliance, Foreign Affairs 2017-02-22.Oba kraje już podjęły pewne kroki zmierzające do zmiany panującego globalnego porządku. Rosja przyłączyła Krym i zaczęła wspierać prorosyjskich separatystów we wschodniej Ukrainie; Chiny wznowiły roszczenia terytorialne na Morzu Chińskim i prowadzą tam ćwiczenia wojskowe, drażniąc tym samym Stany Zjednoczone.³⁾Chinese warships enter South China Sea near Taiwan in show of force, The Guardian 2016-12-27.Powołanie do życia grupy państw BRICS, w której Rosja i Chiny odgrywają najważniejsze role, było próbą wysadzenia światowej pozycji Zachodu.

Obecnie, w wyniku nałożonych przez Zachód sankcji gospodarczych, to przede wszystkim Rosji zależy na ekonomicznej i politycznej współpracy z Chinami, co daje tym ostatnim dogodną pozycję przetargową. I tak, gdy Rosja chciała eksportować ropę do Chin, Pekin nie wyrażał zgody na proponowaną ilość i cenę. Nie mając innych odbiorców, Moskwa musiała przyjąć chińskie warunki, a jeszcze jakiś czas temu, gdy Zachód nałożył sankcje na Chiny zmuszając je do zaopatrywania się w ważny dla Pekinu sprzęt wojskowy w Rosji, bywało odwrotnie. Ostatnio Chiny zmniejszyły import uzbrojenia z Rosji, co może oznaczać, że państwo to stało się technicznie niezależne od Moskwy.

Polityczne cele obu państw nie są zupełnie zbieżne. Jedno i drugie pragnie wprowadzić w życie rywalizujące ze sobą projekty integracyjne w Eurazji. Pekiński pomysł stworzenia Nowego Szlaku Jedwabnego, który miałby połączyć Chiny, Azję Środkową i Europę jest konkurencyjny wobec rosyjskiej Unii Celnej. Jeśli projekt chiński obejmie Azerbejdżan, Kazachstan i Ukrainę, oznaczało to będzie, że Pekin wdziera się w rosyjską strefę wpływów.

China Central Television Headquarters, Bejing

W przyszłości Rosja może paść ofiarą chińskiej ekspansji. Rosyjski Daleki Wschód, który w chińskich podręcznikach nosi nazwę „tereny czasowo okupowane”,⁴⁾Китай на картах китайских школьников, Vitki 2014-11-01.już obecnie geograficznie i demograficznie znajduje się pod chińskim wpływem. Wielu analityków przewiduje i taką możliwość, że Chiny odzyskają dawne ziemie i zdobędą więcej przestrzeni i bogactw naturalnych dla rosnącej liczebnie ludności. Zasiedlenie rosyjskiej Syberii ma bardzo niewielką gęstość w porównaniu z tym, co obserwujemy po drugiej stronie granicy rosyjsko-chińskiej.

Jednak przy chińskiej polityce ograniczania liczby ludności (kraj ten ma najniższy przyrost naturalny na świecie) zagrożenie to nie musi się ani bliskie, ani realne.⁵⁾China now has the lowest fertility rate in the world, The National Interest 2016-12-01.

Jest jeszcze kwestia politycznego trójkąta Chiny-Rosja-Stany Zjednoczone. Chińsko-amerykańska współpraca skierowana przeciw Związkowi Radzieckiemu zmieniła się na na rosyjsko-chinskie partnerstwo skierowane przeciw potężnym Stanom Zjednoczonym. Wraz z wzrastającym potencjałem gospodarczym i wojskowym, Chiny stają się coraz mocniejsze. Mając na uwadze rzeczywistość a także ostatnią zmianę w kręgach rządzących Stanami Zjednoczonymi, spodziewano się, że Donald Trump sprzymierzy się z Rosją, co miałoby być przeciwwagą dla potęgi Chin.⁶⁾Russia and Chinas enduring alliance, Foreign Affairs 2017-02-22.Jednak po wizycie złożonej przez Xi Jinping w USA większość niepewności w relacjach chińsko-amerykanskich zniknęła, a nawet pojawiły się pozytywne sygnały.⁷⁾Отношения России и Китая должны быть непоколебимы, Inosmi 2017-04-19.

Moskwa utrzymuje, że bliska współpraca z Pekinem ma charakter trwały. Liczne badania pokazują, że przeciętny Rosjanin postrzega Chiny jako jednego z najbardziej wiarygodnych partnerów. W Chinach odwzajemniają te odczucia głównie luzie starszego pokolenia, którzy zostali wykształceni w Związku Radzieckim a teraz zastępowani są przez młodsze pokolenie, które nie podziela sympatii wobec Rosji i nie popiera rosyjskiej polityki zagranicznej.

Золотой мост – Golden Bridge, Vladivostok

Silne partnerstwo może istnieć tylko między równymi partnerami. Tymczasem Rosja, która przedstawia się jako spadkobierczyni Związku Radzieckiego, nie może uchodzić równorzędnego partnera. Jej PKB jest 5 razy mniejszy niż chiński.⁸⁾Сучасна модель російсько-китайських відносин: асиметричне стратегічне партнерство, Tian Xia Link 2016-07-22.Dlatego też Rosja musi przystać na chińską wiodącą pozycję gospodarczą jako na coś, czego na dłuższą metę nie da się uniknąć, choć nie jest w jej interesie dopuszczenie do chińskiej dominacji nad sobą.⁹⁾Россия, Китай и «баланс зависимости» в Большой Евразии, Global Affairs 2017-04-11.

Pokojowe urastanie Chin do rangi mocarstwa uzależnione jest od działań na rzecz pokoju i zapobieganiu obcym interwencjom, co wyjaśnia, dlaczego Pekin opowiada się za wyrzeczeniem stosowania siły w stosunkach międzynarodowych, przedkładając w to miejsce skłóconym stronom mediację pokojową.“¹⁰⁾Foreign Policy Audit. How to revive Ukrainian-Chinese relations, Euromaidan Press 2016-12-07.

To dlatego Chiny wraz z Rosją zawetowały uchwałę ONZ dotyczącą sankcji wobec Syrii spowodowaną rzekomym użyciem przez ten kraj broni chemicznej.¹¹⁾Syria war: Russia and China veto sanctions, BBC News 2017-02-28.

Chiny i Rosja starają się podminować obecny porządek światowy, choć nie są strategicznymi partnerami. Ich partnerstwo to bardziej wyrachowany związek aniżeli serdeczne przymierze.