W poszukiwaniu nowej równowagi sił w Azji

Stany Zjednoczone dają światu do zrozumienia, że będą ograniczać swoją obecność militarną w odległych zakątkach globu. Być może Donald Trump posłuchał głosów realistów, którzy już dawno sugerowali, że Ameryka może utrzymać status supermocarstwa przez strategię offshore balancing. Niezależnie od faktycznych intencji, same deklaracje administracji amerykańskiej skutkują redefiniowaniem przez państwa azjatyckie swoich polityk zagranicznych. Ograniczenie obecności USA zmienia rozkład potęgi, a tym samym zmusza wszystkich graczy do oceny aktualnych sojuszy i poszukiwania nowych partnerów na wypadek konfliktu.

Zmiany w równowadze sił w Azji
Dopóki Stany Zjednoczone są obecne w Azji, równowaga sił jest zachowana. Ograniczenie zaangażowania, sygnalizowane przez Waszyngton, musi skutkować poszukiwaniem nowych sojuszników przez wszystkie państwa regionu w celu ponownego wyrównania potencjałów. Wycofanie Ameryki daje bowiem spore pole do popisu Chinom, które mogą poszerzać swoją strefę wpływów i zagrażać przede wszystkim Indiom i Rosji. Zagrożenie militarne z ich strony nie pojawi się natychmiast. Najprawdopodobniej będziemy obserwować wzrost penetracji gospodarczej kontynentu. Imperializm ekonomiczny i związany z tym dalszy wzrost potęgi mogą być przejawami rosnącego rewizjonizmu Chin, rozumianego jako polityka zmierzająca do obalenia aktualnego status quo w Azji i ustanowienia nowego porządku.

Powyższa tabela przedstawia rozkład potęgi w Azji obliczony przy użyciu metodologii zaproponowanej przez znanego badacza Randalla Schwellera w publikacji Deadly Imbalances. W oparciu o dane Correlates of War można ocenić potęgę absolutną (zasoby poszczególnych państw) oraz potęgę relatywną (potęgę w ujęciu porównawczym, gdzie najsilniejszy otrzymuje wskaźnik 5,00). Dane podane sumują się do 100% w każdej kolumnie. Wprawdzie tak przeprowadzona analiza nadmiernie eksponuje potęgę Chin i Indonezji w związku z liczbą ludności, jednak pokazuje, że zaangażowane na kontynencie USA stanowi zasadniczy element systemu bezpieczeństwa. Wspierając Indie i Pakistan, Ameryka równoważyła możliwości Pekinu. Jej wycofanie skutkuje zmianą polityk tych dwóch państw. Jednak również słabsze państwa, w tym Bangladesz, Korea Południowa, Iran, czy Japonia (oczywiście mowa o słabości w ujęciu relatywnym!), zaczynają poszukiwać nowych rozwiązań w obliczu zmiany rozkładu potencjałów. W poniższym zestawieniu przedstawiono indeksy potęgi obliczone przez Global Firepower oraz przekalkulowano potęgę relatywną państw. Wysunąć można hipotezę, że w Azji powoli będą powstawać dwa bloki wzajemnie się równoważące, z czego jeden będzie wspierany przez USA w ramach offshore balancing (pojęcie to wytłumaczymy później). Choć może nas czekać niestabilny okres, można wyrazić nadzieję, że pokój zostanie utrzymany, mimo rosnących ambicji Chin.

W obliczu ograniczenia zaangażowania USA i jedynie częściowego wspierania sojuszników, jesteśmy świadkami tworzenia się dwóch bloków, których potęgi relatywne będą się równoważyć. Oczywiście USA pozostaną istotnym elementem systemu, który decydując o ewentualnym wsparciu może przechylić szalę zwycięstwa na korzyść bloku, na czele którego stoją Indie.

Chiny: na drodze ku hegemonii regionalnej?
W 2017 roku uwagę obserwatorów przykuła współpraca Chin z Pakistanem. Pekin porozumiał się z Islamabadem w kwestii 40-letniej dzierżawy portu w Gwadar. Leżąc w Zatoce Omańskiej ma on strategiczne znaczenie z punktu widzenia transportu bliskowschodniej ropy naftowej. W końcu przez Cieśninę Ormuz przepływa 40% światowej ropy. Dzięki umowie Chiny stworzyły „korytarz gospodarczy”.¹⁾What’s Happening at Pakistan’s Gwadar Port?, The Diplomat 2017-06-17.Państwo środka zabezpiecza zatem swoje interesy energetyczne, tworząc podstawy dla dalszego wzrostu. Oprócz tego jednak staje się istotnym graczem na Bliskim Wschodzie i może rozpocząć rywalizację na tym obszarze ze Stanami Zjednoczonymi. Nie można wykluczyć, że port będzie służył również w celach militarnych.²⁾Pakistan’s Gwadar Port a Possible Future Chinese Military Base Location: Pentagon, DefenseWorld.net 2017-06-07.W efekcie Indie zostaną okrążone, a chińska marynarka wojenna będzie miała zdolność projektowania potęgi na Oceanie Indyjskim.

Z punktu widzenia Pakistanu, powyższa umowa jest przejawem dyplomacji ukierunkowanej na znalezienie nowego „patrona”, który zastąpiłby USA. Sprzyja temu zacieśnienie współpracy na linii Waszyngton-New Delhi. Rosja jest pewną opcją, jednak rozsądniejsze wydaje się zbratanie z wrogiem Indii, którego reakcja w przypadku zagrożenia może być bardziej zdecydowana.

Obecność Chin może być niepokojąca dla Bliskiego Wschodu. Pekin stara się jednak pozyskać sojuszników w regionie. Dotyczy to przede wszystkim Iranu, z którym w listopadzie 2016 roku podpisano porozumienie o współpracy militarnej, dotyczącej wspólnych ćwiczeń oraz zwalczania terroryzmu.³⁾Iran and China Are Strengthening Their Military Ties, The Washington Institute for Near East Policy 2016-11-26.Można przewidywać, że współpraca między dotkniętym sankcjami Iranem, a Chinami będzie rosnąć. Teheran nie ma wielu alternatyw, zaś współpraca z Pekinem, będącym głównym partnerem ekonomicznym, a wkrótce zapewne wojskowym, wpisuje się w jego dążenia do uzyskania statusu potęgi regionalnej.⁴⁾The U.S. is Pushing Iran Toward China, Atlantic Council 2017-01-25.Fakt ten potwierdzają doniesienia, że kwestia dołączenia Iranu do Szanghajskiej Organizacji Współpracy jest ciągle przedmiotem dyskusji⁵⁾China says Iran membership of Shanghai security bloc to be discussed at summit, Reuters 2017-06-05.Port w Gwadar w tym kontekście zbliża oba państwa i umożliwia zaciśnięcie więzi.

Powyższa umowa jest jednak zaledwie częścią szerszej umiarkowanie rewizjonistycznej polityki, mającej na celu uzyskanie regionalnej hegemonii. Bowiem oprócz powyższej umowy Chiny pozostają wciąż patronem Korei Północnej, a także nawiązują pozytywne relacje z państwami Azji Południowo-Wschodniej. Po ochłodzeniu relacji z Ameryką, ku Chinom zwróciła się Tajlandia, która zbroi się w oparciu o umowy z Pekinem.⁶⁾Is Thailand Now Buying More Arms From China?, The Diplomat 2017-06-14.Również Filipiny korzystają ze wsparcia wojskowego potęgi w celu zakończeniu kryzysu w Marawi.⁷⁾The Truth About China’s New Military Aid to the Philippines, The Diplomat 2017-06-30.Z kolei z Malezją Chiny zacieśniły współpracę w zakresie bezpieczeństwa. Państwa powołały specjalnie forum współpracy, a nacisk ma być położony na zagrożenia dla bezpieczeństwa morskiego.⁸⁾What’s Behind The New China-Malaysia Defense Committee?, The Diplomat 2017-04-25.

Chiny aktywnie działają na rzecz uzyskania statusu regionalnego hegemona. Działaniom takim bez wątpienia sprzyja fakt, że USA zdecydowały o ograniczeniu swojej obecności. Jednocześnie zwiększanie wpływów w regionie jest alarmujące dla Indii, które starają się pozyskać inne państwa regionu, by równoważyć chińskie zagrożenie.

Indie: w poszukiwaniu nowych sojuszników
Współpraca z USA jest ścisła. Nie oznacza to jednak, że Ameryka będzie skłonna angażować się w ewentualne konflikty z pełną siłą. Dlatego też Indie kierują swój wzrok ku państwom regionu, które dołączą się by równoważyć potęgę chińską.

W kwietniu dogadały się z innym amerykańskim sojusznikiem – Koreą Południową. Na mocy bilateralnej umowy państwa będą wspólnie produkować okręty wojenne.⁹⁾India, South Korea sign agreement to build warships, DefenseNews.com 2017-04-21.Nieco później podpisały porozumienie dotyczące współpracy w zakresie obronności z Japonią, która również obawia się zmian w rozkładzie potęgi.¹⁰⁾India, Japan to Deepen Defense Cooperation, The Diplomat 2017-05-10.Oprócz tego szereg umów bilateralnych, również poruszających kwestie bezpieczeństwa mocarstwo podpisało z Bangladeszem, co wywołało sprzeciw części elit politycznych, uznających, że w interesie Dhaki jest utrzymanie bliskich relacji z Pekinem.¹¹⁾Many in Bangladesh Oppose Proposed Defense Pact With India, Voice of America 2017-04-06.Problem bezpieczeństwa morskiego zbliżył Indie również z Indonezją – kraje te mają podjąć się między innymi wymiany militarnego know-how.¹²⁾The Future of India-Indonesia Defense Ties, The Diplomat 2017-02-10.Pekin z niepokojem przygląda się współpracy indyjsko-wietnamskiej, dzięki której Hanoi ma uzyskać rakiety ziemia-powietrze Akash.¹³⁾China the elephant in the room as Vietnam and India draw closer in defence cooperation, South China Morning Post 2017-01-18.W końcu gniew państwa środka wzbudził fakt, że Indie zbliżyły się do jego głównego wroga, czyli Tajwanu. Najpierw Indie przyjęły oficjalną delegację z Taipei,¹⁴⁾Where Is India on the One China Policy?, The Diplomat 2017-03-06.a następnie podpisały porozumienie w zakresie współpracy firm z sektora ICT.¹⁵⁾Taiwan India cooperation forum debuts, Taiwan News 2017-06-06.

Patrząc na powyższe przykłady trudno nie odnieść wrażenia, że Indie próbują stworzyć alternatywę wobec bloku państw wspierających Chiny. Jest to jednocześnie racjonalne działanie, wynikające z obawy przed potencjalnym ograniczeniem wsparcia ze strony USA.

Rosja: przygotowując się na każdy scenariusz
W całej układance brakuje Rosji, która w sprawach regionalnych odgrywa równie ważną rolę, jak Indie i Chiny. Razem z własną strefą wpływów, rozciągającą się na byłe republiki radzieckie, tworzy trzeci biegun. Jednocześnie stawia się w bardzo wygodnej pozycji. Utrzymuje bowiem pozytywne relacje z wszystkimi stronami. To pozwala jej z kolei na dostosowanie swojej polityki do zmieniających się warunków. W przypadku konfliktu może wesprzeć jedną ze stroną – realista sugerowałby, aby stanąć po stronie silniejszego – albo utrzymać neutralność.

Wydaje się, że to w reakcji na zawiązywanie porozumień między państwami regionu Moskwa podpisała z „mapy drogowe” współpracy wojskowej najpierw z New Delhi,¹⁶⁾India, Russia Sign ‘Military Cooperation Roadmap’, The Diplomat 2017-06-23.a tydzień później z Pekinem.¹⁷⁾China and Russia Sign Military Cooperation Roadmap, The Diplomat 2017-06-30.

Rosja wbrew temu co prezentuje się na Zachodzie nie powinna być postrzegana jako państwo rewizjonistyczne. Jest to mocarstwo, które jest zainteresowane utrzymaniem własnej pozycji na arenie międzynarodowej. Próby przeciągnięcia Ukrainy czy Gruzji do przeciwnego obozu musiały skutkować zdecydowaną reakcją. Innymi słowy – Rosja nie walczy o zmianę w globalnej równowadze sił, ale o jej utrzymanie.

USA: nowa strategia i zwrot ku offshore balacing?
Kształtowanie się nowej równowagi sił w Azji nie oznacza, że USA przestają być w pełni obecne. Niemniej jest możliwe, że Donald Trump będzie zainteresowany przerzuceniem zobowiązań za zapewnianie stabilności w regionie na sojuszników, to jest głównie Indie.

W ramach strategii offshore balancing, USA będą mogły utrzymać swoją pozycję globalnego supermocarstwa, wykorzystując siły w poszczególnych regionach. Dla równoważenia Rosji w Europie będą to państwa NATO. Dlatego Trump zapowiedział, że europejscy sojusznicy powinni w większym stopniu angażować się finansowo na rzecz własnego bezpieczeństwa.¹⁸⁾Trump on NATO funding: Still misleading after months of fact checks, The Washington Post 2017-05-31.Za realistyczną należy uznać politykę świadomą ograniczeń superpotęgi i konieczność współdzielenia kosztów.

W przypadku Azji, USA podkreśliły wspólnotę interesów z Indiami¹⁹⁾From China to Pak terror, Trump-Modi meet affirms US-India security ties, Business Standard 2017-06-28., jak i z Japonią²⁰⁾Trump says U.S. committed to Japan security, in change from campaign rhetoric, Reuters 2017-02-10.

To co odróżnia prezydenta Trumpa od poprzedników to transakcyjne podejście do bezpieczeństwa. Nie należy tego jednak traktować jako wady. W Waszyngtonie pojawia się świadomość, że USA są w stanie tylko do pewnego stopnia pełnić rolę „światowego szeryfa”, jednak bezpieczeństwo jest zależne od działań całej sieci sojuszy.

Przyszłość Azji: wojna czy pokój?
Mimo polityki Chin, mającej znamiona ograniczonego rewizjonizmu, można mieć nadzieję na pokój. Trójbiegunowe systemy mają wprawdzie tendencję do bycia uznawanymi za niestabilne, jednak zależy to również od konfiguracji sojuszy i rozkładu potęgi. Przyjąć należy z punktu widzenia powyższych analiz, że najsilniejszy jest blok Indii, wspierany w ograniczony sposób przez USA. Na drugim miejscu znajdują się Chiny rozszerzające swoje wpływy. Na trzecim zaś Rosja, która choć silna, to wraz z państwami w jej strefie wpływów jest relatywnie najsłabsza. Taki układ paradoksalnie sprawia, że wojna nie jest dla nikogo opłacalna. Aby konflikt wygrać utworzona musiałaby być większa koalicja przeciwko jednemu z podmiotów. Wówczas jednak w przypadku konfliktów i pokonania wspólnego wroga jeden z koalicjantów funkcjonowałby w systemie zdominowanym przez najsilniejszego, na którego łaskę byłby zdany. Niezależnie, kto zostałby na placu boju, mielibyśmy do czynienia z dominacją jednego podmiotu, co nie jest w niczym interesie.

Podsumowując, Azję może czekać okres napięć, tworzenia sojuszy i wzajemnego prężenia muskułów. Jednak ostatecznie wydaje się, że w regionie kształtuje się nowy układ, który zapewni bezpieczeństwo. I będzie to miało miejsce nawet jeśli USA znacząco ograniczą swoją obecność.