Od ZSRR do UE

Gdy tak zwany system komunistyczny zawalił się w krajach Europy Wschodniej, ich społeczeństwa rzuciły się w objęcia demokracji i ekonomii zachodniego typu, co, biorąc pod uwagę przepaść cywilizacyjną, jaka zaistniała między dwoma ustrojami, nie powinno wcale dziwić. To, co zaskakiwało, to fakt, że wczorajsi komuniści stali się dzisiejszymi socjaldemokratami; wczorajsi wrogowie Zachodu przepoczwarzyli się w dzisiejszych przyjaciół Zachodu; wczorajsi przeciwnicy liberalizmu nie mieli żadnych trudności, aby stać się zwolennikami liberalizmu; co więcej, wczorajsi moskiewscy kamerdynerzy stali się najzagorzalszymi krytykami Moskwy. Czy to możliwe, by (i) stali się oni kapitalistami tak z dnia na dzień i by (ii) takie nawrócenie dokonało się na masową skalę?

Ci sami ludzie u władzy, którzy przed 1989 rokiem ukaraliby rodaków za samą chęć wyjazdu na Zachód lub myśl o przeszczepieniu zachodnich rozwiązań polityczno-gospodarczych na rodzimy grunt; ci sami ludzie u steru władzy, którym do głowy by nie przyszło wyrwanie się z Układu Warszawskiego i przyłączenie się do NATO, bo rzekomo geopolityka nie pozwalała na takie posunięcia, ci sami ludzie po 1989 roku zaczęli się wyśmiewać z przeciwników Unii Europejskiej i NATO.

Dobry przykład: Polska. Przez cztery dekady krajem rządziła Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, rzeczniczka socjalizmu w wykonaniu sowieckim, bojowniczka o wieczną przyjaźń między bratnimi państwami socjalistycznymi, twarda przeciwniczka zachodnich trendów (wyłączając zachodnie technologie, które zaczęto kupować w latach 70. mając nadzieję podnieść zarówno wydajność rodzimej produkcji jak i standard życia). Ci, którym nie podobał się ani socjalizm, ani przyjaźń z Moskwą, byli bezlitośnie prześladowani w latach 50., traktowani jako obywatele drugiej kategorii w latach 60., ledwo tolerowani w latach 70. i ponownie dyskryminowani w latach 80. (w ramach stanu wojennego). Ostatnie ofiary (wśród nich trzech księży katolickich Sylwester Zych, Stanisław Suchowolec oraz Stefan Niedzielak) zostały zamordowane w przeddzień rozmów okrągłego stołu, które miały ogłosić zgon komunizmu i narodziny demokracji.

Wciąż istniejący Związek Radziecki poluzował uścisk, w którym trzymał kraje Europy Wschodniej, toteż partyjni weterani, dobrawszy sobie starannie członków opozycji, rozpoczęli układanie się w sprawach podzielenia się władzą i omawianie nowego kursu politycznego. Wraz z zakończeniem się rozmów, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza rozwiązała się lub raczej przeistoczyła się w partię typu socjaldemokratycznego, zaś jej członkowie nadal brali czynny udział w życiu politycznym. Wszyscy oni nagle zakochali się w zachodniej demokracji i liberalizmie.

Aleksander Kwaśniewski, w latach 1977 do 1990 partyjny aparatczyk (tym samym obrońca socjalistycznego modelu politycznego i gospodarczego) działając jako polityk, piastując kolejno funkcje ministra we władzach po 1989 roku a w końcu urząd prezydenta Polski popierał i uprawiał politykę zmierzającą do włączenia Polski do Unii Europejskiej i NATO;¹⁾Aleksander Kwaśniewski /kva-shnev-skee/, Wikipedia.Leszek Miller, członek biura politycznego PZPR, następnie między innymi premier w demokratycznej Polsce, nadzorowal rozmowy akcesyjne z Unię Europejską;²⁾Leszek Miller, /lesh-ek meel-ler/ Wikipedia, (Polish).Włodzimierz Cimoszewicz, minister spraw zagranicznych a także premier, czynny w sprawie przyłączenia Polski do Unii Europejskiej;³⁾Włodzimierz Cimoszewicz /vwaw-jee-myesh chee-maw-shev-eech/, Wikipedia.Danuta Hübner, w latach 1970–1987 członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, robiąca błyskotliwą karierę jeszcze za czasów Polski socjalistycznej, korzystająca ze stypendiów naukowych do Hiszpanii, USA i Wielkiej Brytanii, została w końcu pierwszym polskim komisarzem w Brukseli;⁴⁾Danuta Hübner, Wikipedia (English).Leszek Balcerowicz, znaczący członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, wieloletni wysoki rangą pracownik Instytutu Marksizmu-Leninizmu, następnie kapitalistyczny konwertyta, architekt reform gospodarczych po roku 1989, wzorowanych na ideach Jeffreya Sachsa⁵⁾Leszek Balcerowicz /lesh-ek bahl-tzer-aw-vich/, Wikipedia.

Pytanie dlaczego pozostaje. Dlaczego wczorajsi komuniści przechrzcili się na dzisiejszych kapitalistów; dlaczego wczorajsi zwolennicy Związku Radzieckiego stali się dzisiejszymi zwolennikami Unii Europejskiej? Czy oni w ogóle byli ideowcami? Czy wierzyli w to, co poprzednio głosili i czemu służyli? Czy aby musieli zmieniać swoje przekonania, gdy wchodzili do Unii Europejskiej?

Dobry przykład: Rumunia. Ion Iliescu, niegdyś wysoko postawiony komunista, członek komitetu centralnego Rumuńskiej Partii Komunistycznej, następnie, po obaleniu Nicolae Ceausescu, piastujący urząd prezydenta, zwolennik członkostwa Rumunii w Unii Europejskiej i NATO.⁶⁾Ion Iliescu, Wikipedia.⁷⁾Profile: Ion Iliescu, BBC 2000-12-11.

Idea Unii Europejskiej powstała w głowach chrześcijańskich polityków (Alcide De Gasperi, włoski chrześcijański demokrata, katolik), Jean Monnet (ekonomista polityczny, katolik), Robert Schuman (chrześcijański demokrata, katolik) oraz Paul-Henri Spaak (premier Belgii, katolik) i jako taka na początku nie przykuwała uwagi socjalistów, socjaldemokratów i komunistów. Cóż, partie i organizacje lewicowe lub lewicujące oraz działacze o takim profilu politycznym nie chcieli być kojarzeni z religią, którą uważali za wsteczną, represyjną i zabobonną.

W latach 50. i 60. ubiegłego wieku lewica przeżywała swój rozkwit: Związek Radziecki, państwo oparte na ideologii marksistowskiej, zyskał światowe uznanie; połowa Europy stała się socjalistyczna, druga połowa coraz bardziej skręcała na lewo; Trzeci Świat nasycany marksistowską ideologią, zaczynał się wyrywać z reki zachodnich państw kolonialnych; kapitalistyczne rządy pod naciskiem idącym ze Wschodu w obawie przed rewolucją społeczną zaczęły wdrażać socjal(istycz)ne programy; wreszcie sam Kościół Katolicki uznał za stosowne przeprowadzenie dogłębnych zmian, w którym to celu kardynałowie i biskupi zjechali się do Watykanu, by uczynić katolicyzm bardziej strawnym dla współczesnego świata (jak to się mówi: skoro ludzie przestali słuchać nauk Kościoła, Kościół zaczął nauczać to, czego ludzie chcieli słuchać).

Potem, w latach 70. nadeszła zmiana. Wschodnioeuropejscy komunistyczni władcy, gdy wypalił się rewolucyjny zapał, wysadziwszy z siodła politycznych przeciwników, zaczęli powoli dostrzegać, że socjalizm nie działa tak, jak im to obiecywali ideologiczni nauczyciele z przeszłości, że gospodarka potrzebuje bodźców rynkowych, bo w przeciwnym razie pojawiają się nieustanne braki, niska jakość pracy, a to pociąga za sobą niezadowolenie społeczeństwa. Stawało się to oczywiste zwłaszcza dla drugiego pokolenia komunistów. Prędzej (Węgry, Polska) czy później (ZSRR) rynkowe mechanizmy popytu i podaży oraz bodźce w formie zysku bądź strat zaczęły być coraz bardziej dopuszczane do tak zwanej socjalistycznej gospodarki. I tak dwa systemy, kapitalistyczny i socjalistyczny zaczęły się do siebie upodabniać: dla wschodnioeuropejskich partyjnych aparatczyków nominalnie kapitalistyczna Szwecja coraz bardziej stawała się wzorem do społecznego i gospodarczego naśladowania aniżeli ZSRR.

Nareszcie, gdy usunięto ostatnie ideologiczne przeszkody polegające na tym, że zachodnioeuropejskie kraje zrzuciły z siebie pozostałości chrześcijańskiego dziedzictwa tj. gdy lewica przejęła w swoje ręce europejski projekt, którego twórcami byli katolicy, wschodnioeuropejscy socjaliści, drugie i trzecie pokolenie oddanych komunistów, mężczyźni i kobiety, którzy studiowali na (nierzadko zachodnich) uniwersytetach i zaczęli rozsmakowywać się w urokach burżuazyjnego życia, nie widzieli powodów, dla których mieliby nie zbratać się z ideologicznymi zachodnioeuropejskimi pobratymcami.

Dobry przykład: Niemcy Wschodnie. Angela Merkel, córka ewangelickiego pastora, który nie bez powodu nazywany był Czerwonym Pastorem, jako że próbował pogodzić chrześcijaństwo z socjalizmem (na tyle, że opowiadał się przeciw zjednoczeniu Niemiec Wschodnich z kapitalistycznymi Niemcami Zachodnimi). Sama Merkel była czynną działaczką FDJ (Freie Deutsche Jugend – Wolnej Młodzieży Niemieckiej), gdzie przez jakiś czas była sekretarką wydziału Agitacji i Propagandy.⁸⁾Angela Merkel, Wkipedia.W międzyczasie zachodnioniemieckie państwo zbliżyło się do modelu państwa socjalistycznego na tyle mocno, że nie miała ona nic przeciwko połączeniu obu politycznych organizmów ani też później większość Niemców nie widziało przeciwwskazań, by zaakceptować ją jako kanclerza całości wraz z jej socjalistycznym bagażem politycznym. Hasło “Wir schaffen das” zaczerpnęła ona z politycznych doświadczeń, które wyniosła ze Wschodnich Niemiec⁹⁾Die späte Rache der DDR an Angela Merkel, Welt 24 2015-10-27.¹⁰⁾Die frühen Jahre der Angela Merkel, Welt 24 2013-05-12.; Gregor Gysi, dziś członek Lewicy (Die Linke), wczoraj SED (Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec), jej ostatni (króciutko) przewodniczący, który podjął się zadania przekształcenia jej w partię typu socjaldemokratycznego.¹¹⁾Gregor Gysi, Wikipedia.

Nowe pokolenie byłych komunistów dostrzegło swoją szansę w przerzuceniu się na drugą stronę, toteż oni porzucili lojalność na rzecz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i zobowiązali się trwać przy boku Związku Europejskich Socjalistycznych Republik. Nareszcie socjalizm otrzymał swą ludzką twarz w postaci demokracji i liberalizmu w zachodnim stylu. Pozamieniano stare pojęcia: ludowe demokracje socjalistyczne pozbyły się określenia ludowe i socjalistyczne, internacjonalizm przekształcił się w globalizm, prawa klasy robotniczej zastąpione zostały przez prawa mniejszości seksualnych, genderowych i etnicznych, w miejsce otwartej wrogości wobec religii, poczucia przynależności narodowej i tradycji pojawiła się tolerancja i obojętność; cenzura wyrodziła się w polityczną poprawność. Oba systemy zbliżyły się do siebie na tyle, że nawet przez pewien czas rozważano połączenie Unii Europejskiej ze Związkiem Radzieckim¹²⁾Russian dissident who copied the Gorbachev Foundation’s archive: Mitterrand and Gorbachev wanted the European Socialist Union, Thatcher opposed Germany’s reunification, HotNews. Ro 2009-09-28..

W tym czasie także Zachód odrobił swoje zadanie. Pokolenie roku 1968 lewicowych działaczy jak ich przywódców duchowych, zapatrzone w przewodniczącego Mao i Ho Chi Minha zaczęło swój marsz przez instytucje i zabrało się za opanowywanie rodzącej się Unii Europejskiej. Altiero Spinelli we Włoszech, Daniel Cohn-Bendit we Francji i Joschka Fischer w Niemczech, by wymienić tylko kilku, odegrali ważną rolę w kształtowaniu zbiorowej psychiki Europejczyków na lewicową modłę. Gdy prości wschodnioeuropejscy komuniści o robotniczym pochodzeniu posyłali dzieci na uniwersytety podnosząc je w ten sposób w społecznej drabinie, dzieci wykształconych zachodnich Europejczyków bratały się z klasą robotniczą, traciły swój status społeczny, buntując się przeciw wartościom burżuazyjnym. Zakopana została ideologiczna przepaść między Wschodem a Zachodem, a tym samym zbudowano drogę do europejskiej jedności.