Donald Trump: kolejny neokonserwatysta czy nareszcie realista?

Dla wielu nowy prezydent USA jest postacią kontrowersyjną. Jego stanowcze deklaracje o stawianiu interesu Ameryki ponad wszystkim innym wzbudzają wśród sojuszników obawy. Jednocześnie jego prezydentura nie jest póki co wolna od działań opartych na ideach. Świat zastanawia się wobec tego, czy Donald Trump będzie kontynuatorem neokonserwatywnej polityki George’a W. Busha, czy raczej autorem własnej doktryny, opartej na realizmie. Dla wszystkich byłoby lepiej, gdyby okazało się, że druga opcja jest tą prawdziwą…

Oba nurty prezentują znacząco odmienne stanowiska. Choć w obu akcentuje się prymat interesu narodowego, to neokonserwatyści mają tendencję do kierowania się szeregiem wartości. Zarzuca się im między innymi przekonanie, że USA mają obowiązek pełnić rolę „światowego szeryfa”, który pilnuje porządku, gdy którekolwiek państwo narusza międzynarodowe normy. Przyjmują, że Ameryka musi stale pokazywać swoją potęgę, aby budzić respekt. Podobnie jak liberalne jastrzębie są chętni do interweniowania w różnych zakątkach świata, również tam, gdzie Waszyngton nie ma interesów.

Realiści uznają, że w interesie USA jest równoważenie zagrożeń i dążenie do utrzymania własnej potęgi. W przeciwieństwie do neokonserwatystów przyjmują, że należy wykorzystywać pojawiające się możliwości, poszerzać wpływy tam, gdzie to możliwe, a jednocześnie rezygnować z bezsensownych interwencji opartych na przesłankach etycznych. Ogólnie rzecz ujmując, obie perspektywy różnią się tym, że według realistów pokój można osiągnąć przez unikanie niepotrzebnych konfliktów, a według drugiej ze szkół przez kształtowanie świata według własnej wizji i przy użyciu wszelkich dostępnych środków.¹⁾The Neocons vs. The Realists, The National Interest 2008.

Już podczas kampanii wyborczej Trump starał się zaprezentować swoją politykę zagraniczną jako realistyczną. Krytykował wówczas toczone na Bliskim Wschodzie wojny, które w żaden sposób nie realizowały interesów USA. Podkreślał również, że prowadzona przez poprzedników dyplomacja skutkuje nadmiernym wykorzystywaniem amerykańskich zasobów, a tym samym ograniczeniem dalszych możliwości. Krytycznie odnosił się do możliwości szerzenia demokracji, odrzucając tym samym działania oparte na ideach.²⁾Trump ran as a foreign-policy realist. Instead he’s become another interventionist neocon, Quartz 2017-05-04.Zapowiadał również odwilż w relacjach z Rosją, a także gotowość do rozmów z Koreą Północną.³⁾Trump leaving neocons in dust, The Hill 2016-05-23.Jednocześnie podkreślał, że USA nie będą poświęcać swoich interesów na rzecz cudzych. Wskazywał konieczność ponownej oceny sojuszy i konieczność ich finansowania w większym stopniu przez sojuszników. Dopuszczał również możliwość równoważenia potęgi chińskiej oraz północnokoreańskiej przez Japonię i Koreę Południową poprzez umożliwienie im dostępu do broni nuklearnej. To miałoby uwolnić Amerykę od ponoszenia kosztów ochrony tych dwóch państw.⁴⁾Is Donald Trump a Realist?, The National Interest 2017-03-17.

Realistyczna wizja była bardzo pozytywnie odbierana przez obywateli. Według sondażu Pew Research sześciu na dziesięciu Amerykanów było zdania, że USA powinny rozwiązywać własne problemy, a inne państwa powinny skupiać się na własnych sprawach. Zrozumienie, iż każdy z graczy ma swoje interesy, które superpotęga powinna starać się zrozumieć, jest w istocie głęboko realistycznym spojrzeniem. Również badacze stosunków międzynarodowych, tacy jak John Mearsheimer, zauważyli, że działania Trumpa są podobne do polityki w końcowym okresie wojny w Wietnamie.⁵⁾Trump leaving neocons in dust, The Hill 2016-05-23.Tamten katastrofalny konflikt zmusił mocarstwo do kroku wstecz i ponownej oceny sensowności angażowania się w inne konflikty nieistotne z punktu widzenia interesu amerykańskiego.

Podczas swojej prezydentury Trump podjął kilka działań, które można uznać za realistyczne. Obciął wydatki na pomoc zagraniczną i zwiększył fundusze na zbrojenia. Rozpoczął współpracę z Rosją i Turcją w kwestii zakończenia konfliktu w Syrii. Można wręcz powiedzieć, że przerzucił odpowiedzialność za jego wygaszenie na regionalne potęgi.⁶⁾Don’t Be Fooled: Trump’s Return to Realism in American Foreign Policy by Joshua Turner, Utica College Center of Public Affairs and Election Research 2017-04-09.Oczywiście niektórzy obawiają się, że atak na siły al-Assada jest wstępem do interwencji, jednak raczej należy ów akt traktować w kategoriach prestiżowych, obliczonych na pokaz amerykańskiej potęgi, podobnie jak zrzucenie bomby MOAB na ISIS w Afganistanie. Są to manifestacje siły, które nie nadszarpują amerykańskich zasobów, a jednocześnie realizują pewne cele.

Pamiętać bowiem należy, że wszystkie poruszone aspekty nie oznaczają, iż wartości są nieobecne w polityce Trumpa. W swoim wystąpieniu inauguracyjnym jasno wskazał, iż będzie dążył do zniszczenia dżihadyzmu. Odwoływał się do walki dobra ze złem z Ameryką w roli przywódcy cywilizowanego świata.⁷⁾Trump’s Realist Vision, Chronicles 2017-01-23.Retoryka ta jest bliska tej stosowanej przez Busha w przededniu inwazji na Irak, kiedy to Zachód miał walczyć z barbarzyństwem. Jest ona również typowa dla neokonserwatystów.

Podczas swojego przemówienia w Rijadzie, Trump zapowiedział, że będzie kierował się „realizmem z zasadami”. Chce przez to położyć nacisk na wspólne interesy w połączeniu z wartościami. Idee, do których się odwołuje, określić można jako anty-radykalizm. Z jednej strony akceptuje się bowiem różne spojrzenia na prawa człowieka i różnice kulturowe, z drugiej jednak odrzuca się skrajność, której emanacją jest dla niego ISIS uznające przemoc za wartość autoteliczną.⁸⁾Will Trump’s ‘principled realism’ let autocrats off the hook?, The Washington Post 2017-05-24.Innym przykładem jest umożliwienie Amerykanom współpracy biznesowej z Kubańczykami, ale nie z rządem Kuby. Tym samym usiłuje się szerzyć wartości demokratyczne, a jednocześnie realizować amerykańskie interesy. Jak bowiem wskazują niektórzy, Trump dąży do stworzenia doktryny, w której zachowana jest równowaga między ideami a racją stanu.⁹⁾Trump’s New Foreign Policy of „Principled Realism”, Selous Foundation 2016-07-03.

Prezydent USA ma decydujący głos. Nie bez znaczenia są jednak doradcy, którymi się otacza. Najlepszym przykładem jest prezydentura Baracka Obamy. Jego decyzja o ograniczonej interwencji w Libii była niczym innym, jak kompromisem pomiędzy dwoma stronnictwami, czyli wojskowymi realistami odradzającymi ten krok, a liberalnymi jastrzębiami skupionymi wokół Hillary Clinton.¹⁰⁾Obama administration still deeply split on Libya, World Tribune 2011-03-30.Nie inaczej jest w przypadku obecnej administracji. Krótko po wyborach jednymi z głównych doradców Trumpa zostali wrodzy Iranowi James Mattis i H. R. McMaster oraz niechętna Rosji Nikki Haley.¹¹⁾Trump ran as a foreign-policy realist. Instead he’s become another interventionist neocon, Quartz 2017-05-04.Inni doradcy w swoich przemówieniach starają się natomiast łączyć realizm z neokonserwatyzmem, wskazując, że dyplomację należy kształtować w oparciu o ideologię i wartości demokratyczne, ale jednocześnie dopuszczać istnienie przyjaznych reżimów niedemokratycznych.¹²⁾Realist or neocon? Mixed messages in Trump advisor’s foreign policy vision, Brookings 2016-07-19.Wokół Trumpa pojawili się również realiści, którzy opowiadają się na przykład za zbliżeniem z Rosją. Mowa tu o generale Michael’u Flynnie i Carterze Page’u, a także senatorze Jeffie Sessions, który otwarcie przeciwstawia się spojrzeniu neokonserwatywnemu, wzywając do stosowania zdrowej dawki realizmu.¹³⁾The Magnificent Seven: Trump’s Top 7 Foreign Policy Advisers, Katehon 2016-03-30.

Donald Trump podejmuje również decyzje, które nie wpisują się w logikę realistyczną. Jednocześnie jednak trudno określić je mianem neokonserwatyzmu. Mowa tu chociażby o stosunkach gospodarczych i odrzuceniu porozumień handlowych z Partnerstwem Transpacyficznym na czele. Rezygnacja z niego pozwoliła Chinom odgrywać większą rolę w Azji, a także umożliwiła państwom regionu w dalszym ciągu korzystanie z pracy dzieci. Zapisy TTP miały ukrócić te praktyki, co przede wszystkim zwiększałoby konkurencyjność amerykańskich produktów przez wyrównanie kosztów produkcji. Mówi się również o możliwości wprowadzenia ceł, co dodatkowo pogorszyłoby sytuację amerykańskich wytwórców. Prezydentowi zarzuca się ponadto małą aktywność na forum organizacji międzynarodowych oraz porzucenie Iraku i Afganistanu na rzecz odpowiednio Iranu i Talibów.¹⁴⁾Is Donald Trump a Realist?, The National Interest 2017-03-17.

Oprócz powyższych kwestii, Trumpowi zarzuca się, że choć powołuje się na realizm, to nie rozumie jego założeń. Zdaniem niektórych realizm nie zakłada porzucenia ideologii praw człowieka i demokracji, lecz dopuszcza ich wykorzystywanie w celu osiągnięcia własnych korzyści. Tymczasem Trump ochładza relacje z demokracjami, a wzmacnia z reżimami autorytarnymi, w tym Arabią Saudyjską. Jednoznaczne porzucenie aspektów ideologicznych może faktycznie być uznane za mało realistyczne.¹⁵⁾Trump Is No Realist, The National Interest 2017-05-27.Z drugiej jednak strony trzeba pochwalić prezydenta za wspieranie państw, które mogą równoważyć Iran.

Choć to Trump jest głównodowodzącym, jako polityk będzie starał się godzić różne stronnictwa. Dlatego też należy spodziewać się, że jego dyplomacja będzie inna niż poprzedników. Nie będzie to jednak czysty realizm, a raczej odchylenie w jego kierunku. Możemy spodziewać się pozytywnych zmian związanych z innym wykorzystywaniem zasobów amerykańskich i dzieleniem się kosztami z sojusznikami w zakresie zapewniania bezpieczeństwa. Choć dla sojuszników może to być szokujące, to w perspektywie długoterminowej pozwoli to Ameryce utrzymać status supermocarstwa i równoważyć ewentualne zagrożenia płynące ze strony innych potęg, to jest głównie Rosji i Chin.

Realizm wiąże się z koniecznością prowadzenia dyplomacji na wysokim poziomie. Neokonserwatyzm na sterydach oparty na groźbie militarnego zaangażowania silnie odstraszał Koreę Północną i Iran. Realiści tymczasem przyjmują, że siła państwa leży w umiejętności zażegnania konfliktów bez faktycznego odwoływania się do własnej potęgi zbrojnej. Jest to podejście trudniejsze, ale zapewniające długotrwałą stabilność w systemie międzynarodowym.

Według niektórych Donald Trump nawiązuje do korzeni Partii Republikańskiej. Jego oświadczenia przypominają te z okresu między wojnami światowymi, kiedy to amerykańska prawica wzywała do ograniczenia zaangażowania w świecie, chyba, że to było korzystne dla jej interesów. Po drugiej wojnie światowej republikanie krytykowali nadmierne wykorzystywanie potęgi i toczenie zbędnych konfliktów. Oprócz tego podkreślali, że fundamentalnym celem USA jest ochrona własnych obywateli.¹⁶⁾The Neocons vs. Donald Trump, The New York Times 2016-03-10.

Według niektórych, Trump to jastrząb, jednak o specyficznym nastawieniu.¹⁷⁾Trump Still a Jacksonian, Not a Neocon, NewsMax 2017-04-18.Podkreśla on w wystąpieniach, że kieruje się swoim interesem, dopóki ktoś go nie zaczepi. Wówczas jest skłonny do odwetu przy użyciu wszelkich środków. Zakłada, że trwa stała walka wszystkich ze wszystkimi, w której czasami trzeba zareagować w sposób zdecydowany.¹⁸⁾Trump’s Self-Pitying Aggression, The Atlantic 2016-05-19.Oznacza to, że zapewne będzie niechętny do użycia siły, chyba że zagrożone będzie bezpieczeństwo USA.¹⁹⁾Trump Still a Jacksonian, Not a Neocon, NewsMax 2017-04-18.Czas pokaże, czy faktycznie taka będzie prezydentura Trumpa. Na chwilę obecną możemy mieć nadzieję, że z czasem wygasną zbędne konflikty, nowe nie będą prowokowane, dojdzie do pojawienia się równowagi w poszczególnych regionach, a tym samym świat stanie się miejscem bezpieczniejszym. Oznacza to wprawdzie, że Waszyngton będzie tolerował istnienie niedemokratycznych reżimów nieszanujących praw człowieka i powodujących cierpienie obywateli, jednak realista jest świadomy, iż niemożliwe jest uratowanie wszystkich i jednostronne kształtowanie porządku globalnego.