Niemcy zastępują Unię Europejską Projektem Mitteleuropa

Niemcy wchodzą, Francja odpada? Niemiecka dominacja w Europie Środkowej a także… w Zachodniej? Reaktywacja Świętego Cesarstwa Rzymskiego (Sacrum Imperium Romanum), w ramach którego Sclavinia, Gallia, Roma, oraz Germania składają hold niemieckiemu cesarzowi, czytaj, kanclerzowi? Narodziny Czwartej Rzeszy?

Jeszcze nie opadł dym nad okopami bitewnych pól pierwszej wojny światowej, kiedy w 1916 roku ukazała się książka zatytułowana Mitteleuropa¹⁾Friedrich Naumann, Mitteleuropa, Berlin 1916, available at Internet Archive, a non-profit library.autorstwa Friedricha Naumanna.²⁾Friedrich Naumann, Encyclopaedia Britannica.Wojna toczyła się o to, by na początku XX w. dokonać nowego rozdania między ówczesnymi supermocarstwami: Niemcami, Rosją, Austro-Węgrami, Francją i Anglią. Rozdania odnośnie afrykańskich i azjatyckich kolonii, ale także terytoriów europejskich. Wtedy nikt jeszcze nie wiedział, jak zakończy się ta wojna: nie przypuszczano, że z politycznej mapy znikną Austro-Węgry albo że Rosja tak dogłębnie zmieni swój ustrój. Zakładano raczej, że każde z mocarstw będzie musiało pójść na jakieś ustępstwa i że wpływy będzie można powiększać jedynie kosztem małych krajów. A gdzie można było takie znaleźć? W Europie Środkowej, od Bałtyku po Morze Śródziemne: Kurlandia (dzisiejsza Łotwa), Litwa, Polska, Czechy, Węgry, Rumunia, Serbia, Bułgaria i kilka innych.

Friedrich Naumann rzucił pomysł, by urządzić Europę Środkową lub, mówiąc dokładniej, by narzucić niemiecką polityczną i gospodarczą dominację środkowoeuropejskim, małym i słabym, tym już istniejącym lub tym mającym się dopiero narodzić państwom. Pomysł podchwyciła niemiecka klasa rządząca, do czego przekonało ją podane przez na Naumanna historyczne, kulturowe i ekonomiczne uzasadnienie.

Historyczne. Od wczesnych wieków średnich żywioł niemiecki zasiedlał obszary na wschód od Łaby, wzdłuż Dunaju a także wybrzeże Bałtyku. Niemcy zakładali miasta i wioski, wprowadzali nowoczesne rolnictwo, prawo i rzemiosło w Polsce, na Węgrzech, Czechach i wielu innych regionach, a nawet stworzyli odrębne niemieckie państwo w Prusach Wschodnich.

Kulturalne. Wynikiem niemieckiego osadnictwa oraz upowszechniania się niemieckich osiągnięć cywilizacyjnych, kraje środkowoeuropejskie bardzo łatwo przyswajały sobie niemiecką kulturę, co ujawniało się choćby w tym, że w owym czasie wykształceni ludzie byli w stanie przynajmniej porozumiewać się po niemiecku, co było nie bez znaczenia dla omawianego projektu.

Ekonomiczne. Tak kraje jak i narody środkowoeuropejskie od wieków znajdowały się w sporym uzależnieniu od niemieckiego rzemiosła i handlu, co m.in. znajdowało wyraz w tym, że przeludnione środkowoeuropejskie społeczności, nie będące w stanie stworzyć pełnego zatrudnienia dla swych członków, pozbywały się nadwyżek ludności, posyłając je do pracy do Niemiec.

A dlaczego by nie dać się ponieść fali tego zjawiska, stawiał sobie i swoim rodakom pytanie Friedrich Naumann? Gospodarki środkowoeuropejskich krajów powinny się stać obrzeżnymi i dopełniającymi dla gospodarki niemieckiej, co w dodatku byłoby obopólną korzyścią. Niemieccy pracownicy mieliby zapewnione pełne zatrudnienie, wytwarzając dobra dla nienasyconych środkowoeuropejskich rynków; niemieccy przemysłowcy mieliby do dyspozycji zasoby materialne a także siłę roboczą krajów środkowoeuropejskich, zaś kraje te korzystałyby na tym w ten sposób, że miałyby dla swoich produktów rolnych niemiecki rynek zbytu i chłonny rynek pracy dla swej ludności, przez co podnosiłby się ich standard życia.

Dramatycznie zakończyła się pierwsza wojna światowa: Austro-Węgry przestały istnieć i powstało wiele niepodległych państw narodowych. Niemcy poniosły porażkę, w związku z czym nie mogły urzeczywistnić projektu Mitteleuropa. Ponownie więc odwołały się do siły zbrojnej, by w ramach konfliktu, który miał przejść do historii jako druga wojna światowa, wywalczyć sobie pozycję mocarstwa w wymiarze globalnym oraz dominującej siły w wymiarze środkowoeuropejskim. Cieszący się złą sławą pakt Ribbentrop-Mołotow z 1939 rozgraniczał niemieckie i radzieckie strefy wpływów, pozostawiając Europę Środkową (ale nie kraje bałtyckie) pod kontrolą Berlina. Druga podjęta przez Niemcy próba podporządkowania sobie Europy Środkowej została zniweczona przez aliantów.

Nie trzeba było długo czekać, by Niemcy ponownie stały się głównym ekonomicznym, a co za tym zazwyczaj idzie, także politycznym liczącym się partnerem na międzynarodowej scenie. Najbardziej na zachód wysunięta część niegdysiejszego cesarstwa czy też Trzeciej Rzeszy, zajmująca mniej więcej jedną trzecią część obszaru którejkolwiek ze swych poprzedniczek, stała się ważnym członkiem NATO oraz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, poprzedniczki Unii Europejskiej. W charakterze odradzającej się potęgi Niemcy mogły pomyśleć o wznowieniu projektu Mitteleuropa, który tym razem stał się znany jako Ostpolitik. Środkowoeuropejskie państwa, tworzące politycznie i gospodarczo przeciwstawny blok, zaczęły być powoli wciągane w niemiecką strefę wpływów tak, że kiedy rozpadły się Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej oraz Układ Warszawski, Zachodnie Niemcy bez większych trudności mogły wchłonąć Niemcy Wschodnie i podtrzymywać polityczną i gospodarczą ekspansję w Europie Środkowej.

W 1989 Włochy, Austria, Jugosławia i Węgry utworzyły Inicjatywę Środkowoeuropejską, do której następnie przyłączyła się Czechosłowacja (1990) i Polska (1991). Było to ugrupowanie sześciu względnie dużych i ludnych państw (stąd Heksagonale), które miało współpracować w celu zachowania politycznej niezależności i przeciwstawienia się niemieckiej dominacji. Innymi słowy, była to Mitteleuropa bez Niemiec. Reakcja Berlina była szybka.

Czechosłowacja rozpadła się w 1992, zaś Jugosławia była rozdzierana przez krwawe konflikty przez kilka następnych lat, przy czym Niemcy jako pierwsze państwo uznało niepodległość Słowenii i Chorwacji. Nie oznaczało to jednak kresu istnienia Heksagonale: jednak w miejsce kilku względnie silnych państw członkami grupy stały się państwa małe i słabe: Czechy bez Słowacji i Słowacja bez Czech; Chorwacja i Słowenia bez tego, co pozostało z Jugosławii; samo Heksagonale powiększyło się, zaś większa liczba członków niekorzystnie wpłynęła na sterowność ugrupowania: trudniej przy liczniejszych rozbieżnościach interesów ustalać wspólną politykę i łatwiej jest paść ofiarą odświeżonego projektu Mitteleuropa, zwłaszcza że niektórzy członkowie Heksagonale (Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia) przyjęli kontrolowane przez Niemców euro.

Pod względem gospodarczym Niemcy stały się tu dominującym graczem. Analiza wielkości eksportu i importu, jaki mają kraje środkowoeuropejskie z Niemcami w porównaniu z tym, jakie mają z Francją, drugim filarem Unii Europejskiej, daje dużo do myślenia.

Dane zaczerpnięte z Global Edge za rok 2015.³⁾Global Edge.

Jak widać, nie tylko środkowo- ale i zachodnioeuropejskie kraje mają znacznie większą wymianę towarową z Niemcami niż z Francją, a dotyczy to nawet najbliższych sąsiadów Francji: Wielkiej Brytanii, Belgii i Włoch, z wyjątkiem, a i to tylko w przypadku eksportu, Hiszpanii i (z bardzo niewielką przewagą eksportu do Francji nad eksportem do Niemiec) Portugalii.

Znaczenie gospodarcze zazwyczaj przekłada się na polityczne. Nie powinno zatem dziwić, że w przemówieniu wygłoszonym w 2011 Radosław Sikorski, polski minister spraw zagranicznych, a kilka lat później jego holenderski odpowiednik Bert Koenders w rozmowie na Uniwersytecie Leiden w 2016 zaapelowali do Niemiec, by te przejęły kierownictwo nad Europą i w ten sposób ją ocaliły.

I domagam się od Niemiec tego, abyście – dla dobra Waszego i naszego – pomogli tej strefie euro przetrwać i prosperować. Dobrze wiecie, że nikt inny nie jest w stanie tego zrobić. Zapewne jestem pierwszym w historii ministrem spraw zagranicznych Polski, który to powie: Mniej zaczynam się obawiać się niemieckiej potęgi niż niemieckiej bezczynności.

Niemcy stały się niezbędnym narodem Europy. Nie możecie sobie pozwolić na porażkę przywództwa. Nie możecie dominować, lecz macie przewodzić reformom. Jeżeli włączycie nas w proces podejmowania decyzji, możecie liczyć na wsparcie ze strony Polski, powiedział pierwszy z wymienionych,⁴⁾Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, Przemówienie ministra Radosława Sikorskiego z 28 listopada 2011.zaś drugi:

Intensywne zaangażowanie się Stanów Zjednoczonych w bezpieczeństwo europejskie nie należy już do pewników, zatem silne Niemcy leżą obecnie, jak nigdy wcześniej, w interesie Holandii […] Powiedziałbym, że Holandia musi pomóc Niemcom wziąć na swoje barki ciężar przywództwa w Europie, właśnie teraz. […] Dla Holandii zawsze było ważne, by równowagi sił w Europie pilnowali Anglosasi.⁵⁾A strong Germany is in the Netherlands’ best interests, says Dutch foreign minister, Dutch News.nl 2016-11-22.

Wygląda na to, że Niemcy są od krok od wskrzeszenia odwiecznego projektu, choć tym razem środkami pokojowymi. To, że rozciągnęły one swoje wpływy na Europę środkową, nie dziwi tak bardzo jak to, że nawet zachodnioeuropejskie państwo ma większą ochotę poddać się woli Berlina aniżeli Paryża. Jaka będzie odpowiedź francuskiej klasy rządzącej? Trudno się spodziewać, by mieli przystać na taki rozwój wydarzeń. To właśnie Francuzi wymusili na Niemcach przyjęcie euro jako wspólnej waluty, mając nadzieję, że w ten sposób okiełznają niemiecką gospodarkę (lub nawet poddadzą ją francuskiej kontroli). Okazało się jednak, że euro bardzo dobrze przysłużyło się niemieckim, a nie francuskim interesom; na domiar złego, Niemcy wypchnęły Francję nie tylko z Europy Środkowej ale także z części Europy Zachodniej.