Nacjonalizacja ukraińskiego PrivatBanku: jak dwóch oligarchów okradło naród

Rankiem 19. grudnia Ukraińcy obudzili się w nowej rzeczywistości gospodarczej: największy ukraiński bank, PrivatBank, został właśnie znacjonalizowany. Wcześniej dwóch jego właścicieli wykorzystywała pieniądze depozytariuszy do budowania własnych imperiów biznesowych i wydawała środki na rzecz żydowskich organizacji w Europie. Jak do tego doszło?

Na początek trochę historii. PrivatBank to największy ukraiński bank z 20%-owym udziałem w sektorze i 53 miliardami dolarów aktywów.¹⁾UPDATE: Government nationalizes PrivatBank, guarantees deposits KyivPost 2016-12-18 Historia banku jest dość nietypowa jak na krajowe realia, ponieważ:

• był to jeden z pierwszych prywatnych banków (założony w 1992 roku);
• był to pierwszy bank, który wprowadził karty płatnicze i bankomaty;
• był on pierwszą ukraińską instytucją finansową, która otrzymała rating międzynarodowy (Thomson BankWatch International Rating Agency, Fitch IBCA);
• był pierwszym ukraińskim bankiem, który otworzył własną filię zagraniczną, na Cyprze w 1999 roku;
• w 2001 roku wprowadził bankowość elektroniczną;
• w 2003 roku otrzymał STP Excellence Award od Deutsche Banku.

Sektor bankowy na Ukrainie od kilku lat znajduje się w poważnych kłopotach. W 2015 roku 12 ukraińskich banków straciło licencje, a 14 kolejnych zostało objętych tymczasowym zarządem. Rok wcześniej swoje licencje straciło 17 banków. PrivatBank pozostawał długo najbardziej zaufaną instytucja finansową, nawet w obliczu kryzysu gospodarczego, który przyniósł milionom Ukraińców utratę depozytów w innych bankach. Ostatecznie jednak ParivatBank został znacjonalizowany, w następstwie zarzutów Narodowego Banku Ukrainy o niedobory kapitału sięgające 5,65 miliarda dolarów.²⁾UPDATE: Government nationalizes PrivatBank, guarantees deposits, KyivPost 2016-12-18.

Igor Kołomojski, największy udziałowiec w banku i drugi najbogatszy człowiek na Ukrainie³⁾Top 100 richest people in Ukraine, Forbes Vector News 2016-10-16, niespodziewanie nie zgłosił żadnego sprzeciwu wobec decyzji rządu. Kołomojski w marcu 2014 roku został nominowany gubernatorem obwodu dniepropietrowskiego i walnie przyczynił się do zatrzymania ekspansji separatyzmu. Rok później ukraiński parlament wydarł mu jednak jego większościowy udział w państwowym przedsiębiorstwie Ukrnafta.⁴⁾Board finally stripped Kolomoisky control of “Ukrnafta”, Pravda 2015-05-19 W odpowiedzi na to Kołomojski nakazał swoim prywatnym oddziałom zaatakowanie kijowskiej siedziby Ukrtransnafta, zarzucając rządowi „wrogie przejęcie” i obwiniając za nie samego prezydenta. Sytuacja została rozwiązana w ciągu kilku dni, lecz konflikt pomiędzy dwoma ukraińskimi oligarchami – Kołomojskim i Petro Poroszenką – został wywołany, a cały kraj wstrzymał oddech w obawie przed wojną. Po tych wydarzeniach gubernator Dniepropietrowska ustąpił ze stanowiska i opuścił kraj.

Kołomojski jest przedsiębiorcą dobrze znanym także w Europie. Francuska korporacja Swissport oskarżała go o nielegalną konfiskatę większościowego udziału w swojej ukraińskiej filii. Także krymskie władze zarzucały mu zagarnięcie depozytów 200 tysięcy Krymian.

Igor Kołomojski i Gienadij Bogoliubow (drugi największy udziałowiec PrivatBanku) są finansową siłą napędową społeczności europejskich Żydów. Pierwszy z nich jest ojcem założycielem Europejskiego Parlamentu Żydowskiego, natomiast drugi chwalił się wartymi miliony euro dotacjami dla żydowskiej społeczności podczas Międzynarodowej Konferencji Shluchim. Pieniądze te prawdopodobnie należały do ukraińskich depozytariuszy, a mimo to Bogoliubow wręcz domagał się od publiki, by ta żądała od niego jeszcze więcej (zobacz wideo).

Szczodrość Gienadija Bogoliubowa podczas Międzynarodowej Konferencji Shluchim, przechwalanie się milionowymi dotacjami dla społeczności żydowskiej.

Wracając do głównego tematu, udział „złych kredytów” w portfolio PrivatBanku był szacowany na 97% przez regulatora i 80% przez uczestników rynku. Bank jednak nie był skłonny do udzielania kredytu zwykłym obywatelom i małym przedsiębiorstwom, bowiem aż 97% z kredytów udzielonych firmom to kredyty przyznane przedsiębiorstwom powiązanym z dwójką głównych akcjonariuszy: Bogoliubowem i Kołomojskim (mających ponad 90% udziałów).

Kierownictwo banku nielegalnie wytransferowało poza kraj dwa miliardy dolarów jako część pozorowanych kontraktów importowych i to tylko w ciągu ostatnich dwóch lat. Nie powstrzymało to Poroszenki przed złożeniem obietnicy nie wszczynania postępowania przeciwko dwóm niesławnym właścicielom banku. Mówi się wręcz, że straty Kołomojskiego zostaną skompensowane dzięki poprawce do kodeksu podatkowego z 20 grudnia, przyjętej dzień po nacjonalizacji PrivatBanku. Poprawka zmniejsza opłaty za działalność w sektorze naftowym o połowę, a tak się składa, że Kołomojski ma ogromne udziały także w tej gałęzi gospodarki Ukrainy.

Wspomniane konflikty personalne nie usposobiły oligarchów wrogo do nacjonalizacji, ponieważ politycy, w tym Poroszenko, i ich reelekcja zależą od grupy medialnej Kołomojskiego. Jedynymi przegranymi tej zmowy są Ukraińcy, którzy zapłacą za problemy banku za pośrednictwem Narodowego Banku Ukrainy.

Wydawać by się mogło, że nacjonalizacja banku to niezbędny krok w trudnym czasie. Bank miał poważne problemy finansowe i po dwóch latach śledztwa Narodowy Bank Ukrainy (NBU) oraz Rada Stabilności Finansowej postanowiły bank uratować. Dnia 19 grudnia, w próbie ustabilizowania sytuacji, ukraińskie władze z prezydentem, premierem i głową NBU na czele, zagwarantowały klientom banku bezpieczeństwo ich depozytów. Są to jednak gwarancje skorumpowanych polityków, którzy nie dotrzymują słowa i od niemal 30 lat źle zarządzają krajem.⁵⁾Oligarchs making gains: the costly nationalisation of Ukraine’s PrivatBank, OSW

Zgodnie z danymi Ministerstwa Finansów Ukrainy nacjonalizacja PrivatBanku spowodowała wzrost udziału państwa w sektorze bankowym do około 50%, co nie było planowane przez rząd. Tak więc, po opanowaniu sytuacji kryzysowej PrivatBanku, rząd będzie chciał go sprzedać na uczciwych warunkach. Historia Ukrainy uczy, że bank trafi prawdopodobnie w ręce podobnych im oligarchów.⁶⁾“Privatbank” by the state: the nationalization of losses and privatization of profits, РИА Новости Украина 2016-12-20

Nacjonalizacja była oczekiwana przez zagranicznych popleczników Ukrainy. Decyzja rządu została pozytywnie przyjęta przez MFW, G7 i Unię Europejską, które uważają to za ważny krok w kierunku stabilizacji całego systemu bankowego Ukrainy. Intencją rządu jest wzmocnienie i zrestrukturyzowanie PrivatBanku, a następnie, przynajmniej w części, jego sprzedaż prywatnym inwestorom. MFW nalegał na reorganizację banku w ramach programu naprawiania systemu bankowego, uzależniając od tego udzielenie czwartej raty kredytu (około miliard dolarów). Przedstawiciele MFW i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju byli członkami rady doradczej znacjonalizowanego banku.⁷⁾Neprivatnaya Ukraine: how to change the nationalization Privat, InvestFunds 2016-12-12

Nacjonalizacja PrivatBanku może wyglądać na ruch mający na celu pozbycie się ukraińskich oligarchów i mający poparcie MFW. Takie postępowanie z zadłużonymi bankami to powszechna praktyka na świecie, sprawdzająca się w wielu krajach w czasach kryzysu. Jednakże cała ukraińska gospodarka znajduje się pod kontrolą małych grup oligarchów, którzy dorobili się bogactwa po rozpadzie Związku Radzieckiego dzięki wpływom politycznym. Kwestia, czy Kołomojski zapłaci za szkody i czy przejęcie PrivatBanku przez państwo będzie oznaczało koniec władzy gospodarczej sprawowanej przez najsilniejszych oligarchów, pozostaje otwarta.

Źródła NBU twierdzą, że Kołomojski przystał na trzyletni plan oznaczający spłatę 5,3 miliarda dolarów w postaci niespłaconych kredytów wewnątrzkorporacyjnych, by pokryć straty PrivatBanku. Pamiętając jednak o przypadkach przenoszenia przez Kołomojskiego jego zobowiązań finansowych na barki państwa, o jego szerokich udziałach w sektorach lotniczym, medialnym i naftowym, a także o jego rozległych powiązaniach politycznych, nie dziwi powszechny sceptycyzm wobec tego, czy oligarcha zwróci pieniądze i czy władza oligarchów zostanie ograniczona.

Jak już wspomnieliśmy, wśród największych dłużników PrivatBanku są dobrze znane przedsiębiorstwa powiązane z takimi udziałowcami jak Ukrtransneft i Dnepravia, ale także mniej znane firmy. Wedle informacji Forbesa część klientów PrivatBanku, którzy otrzymali kredyt na ponad miliard hrywien, jak Natel, Zebrina, Palmira Trading, już rozpoczęło postępowania upadłościowe.⁸⁾Neprivatnaya Ukraine: how to change the nationalization Privat, InvestFunds 2016-12-12

Jedna z negatywnych konsekwencji nacjonalizacji banku już jest widoczna. W zeszłym tygodniu klienci PrivatBanku nie mogli wycofać swoich depozytów w postaci walut zagranicznych. Dokapitalizowanie banku na dużą skalę może prowadzić do dalszej deprecjacji hrywny i wzrostu inflacji.

O rozmiarach programu naprawczego wartego 5,5 mld dolarów niech poświadczy fakt, że całe rezerwy walutowe Ukrainy wynoszą 16-24 mld dolarów. Tym samym dwóch ukraińskich oligarchów żydowskiego pochodzenia zdołała wyprowadzić bądź ukraść sumę rzędu 1/3 całkowitych zasobów walutowych państwa ukraińskiego, czyniąc kraj niesamowicie podatnym na atak spekulacyjny. Na ten moment bank jest całkowicie niewypłacalny, aczkolwiek wszczęcie procesu upadłościowego wywołałby niepokoje w kraju.

Petro Poroszenko już zaaranżował 5,5 mld dolarów pożyczki z MFW, by uporać się z tak znaczącym zadłużeniem PrivatBanku i by zapobiec nowej ludowej rewolcie na Majdanie. Tymczasem ukraiński dług zagraniczny będzie dalej rósł jako ciężar finansowy dla kolejnych pokoleń. W warunkach ukraińskich skorumpowane władze zapewne unikną postępowania sądowego. Tak właśnie w tym kraju wygląda walka z korupcją. Również społeczność międzynarodowa akceptuje skorumpowanych oligarchów na Ukrainie, ponieważ mają oni doświadczenie i wiedzą jak współpracować z zagranicznymi partnerami.

Nacjonalizacja PrivatBanku, mimo teoretycznych zalet i międzynarodowego poparcia, pozostaje bardzo kontrowersyjnym wydarzeniem w historii bankowości Ukrainy. Konsekwencje są trudne do przewidzenia. Choć podobne zabiegi miały miejsce w wielu krajach, nie oznacza to, że musi się to udać w ukraińskich warunkach. Sukces będzie zależał w największej mierze od rzeczywistego zaangażowania władz Ukrainy w walce z korupcją i od nacisków społeczności międzynarodowej.