Nadzieje pokładane we wspólną walutę zawiodły: czyli jak Finlandia padła ofiarą euro

Był rok 2011, gdy rząd Finlandii, jeden z wierzycieli Grecji, zażądał od Aten, by te pod zastaw ratunkowych pożyczek oddały Partenon, czyli jeden z narodowych symboli.¹⁾Finland’s demands for collateral could leave Greek bailout in ruins, The Guardian 2011-08-28.

Cztery lata później, w 2015 roku, gdy przywódcy Unii Europejskiej, niepomni na to, że MFW przyznał, że przeszacował keynesowski mnożnik dla Grecji, a więc zupełnie nie licząc się z katastrofalnymi skutkami cięć, upokarzali grecką demokrację narzucając podjęcie kroków oszczędnościowych boleśniejszych od tych odrzuconych w referendum,²⁾Growth Forecast Errors and Fiscal Multipliers, IMF Working Paper 2013.Finlandię pozbawiono przywileju przynależności do grupy krajów „gospodarnych”. Choć publiczne finanse tego państwa, w przeciwieństwie do Grecji, dobrze się przedstawiają, źródło gospodarczej siły, czyli technologiczny kolos Nokia, wpadł w głęboki kryzys,³⁾Finland: The sick man of Europe? BBC 2016-02-29.przegrywając pod względem innowacyjności z Apple i Samsungiem. Niegdyś narodowa duma Finów, kreująca w szczytowym momencie 20% fińskiego eksportu,⁴⁾As Goes Nokia, So Goes Finland? Bloomberg 2013-09-03.została ostatecznie przejęta przez Microsoft. Stan fińskiej gospodarki pogorszyli jeszcze bardziej europejscy przywódcy, którzy wskutek kryzysu na Ukrainie zdecydowali się na wojnę handlową z Rosją, fińskim sąsiadem i głównym partnerem handlowym.

Już w 1961 roku wielu ekonomistów ostrzegało przed obecnymi konsekwencjami. Robert Mundell, twórca teorii optymalnego obszaru walutowego, na której strefa euro była wzorowana, wskazywał na wstrząsy asymetryczne (specyficzne dla danego kraju) jako problem numer jeden unii walutowych, ostrzegając tym samym, że wymykają się one spod kontroli.⁵⁾Mundell , R.A. 1961, “A Theory of Optimum Currency Areas”, American Economic Review n.51, pp. 657-665.

Wśród warunków koniecznych dla sprawnie działającej unii walutowej, Mundell wymienia: mobilność siły roboczej, czyli brak barier kulturowych i językowych między regionami, mobilność kapitału, elastyczność cen i płac, transfery fiskalne do regionów przeżywających wstrząsy asymetryczne oraz zbliżone cykle gospodarcze poszczególnych krajów. W przypadku braku „mobilności sił wytwórczych, wstrząsy asymetryczne mogą być zaabsorbowane przez zmiany w kursie walutowym, do czego jednak potrzebne jest istnienie odrębnych walut narodowych.”⁶⁾Robert Mundell and the Theoretical Foundation for the European Monetary Union, IMF 1999-12-13.

Pobieżny przegląd obecnego stanu strefy euro pokazuje, że brakuje większości elementów koniecznych do działania unii walutowej. Bariery kulturowe i językowe wstrzymują siłę roboczą przed przemieszczaniem się, transfery fiskalne (a nie tylko pożyczki) są, o ironio, negowane przez sam blok walutowy, co zaś się tyczy podobieństwa cyklów gospodarczych, badania przeprowadzone w 2003 roku przez Komisję Europejską wykazały, że „ich synchronizacja jest wyższa w czasie większej elastyczności kursów walutowych i niższa, gdy zmienność kursów jest słabsza”,⁷⁾How similar are European business cycles? p. 30, 4TH Eurostat and Dg Ecfin Colloquium on Modern Tools for Business Cycle Analysis 2003-10-20/22.co oznacza, że posiadanie wspólnej waluty nie jest korzystne. Kolejne badania wykazały brak istnienia jednego cyklu gospodarczego dla strefy euro,⁸⁾Do European business cycles look like one?zatem jedynym elementem funkcjonującym w strefie jest mobilność kapitału. Wniosek: strefa euro nie ma nic wspólnego z „optymalnym obszarem walutowym”. Zgodnie z teorią ekonomii, Finlandia, jeśli chce zneutralizować wstrząs, musi zrezygnować z euro,. Jedynie deprecjacja narodowej waluty, odzwierciedlająca względną siłę fińskiej gospodarki, może sprawić, że fińskie przedsiębiorstwa staną się konkurencyjne.

Reszta jest oczywista: Finlandii grozi stagnacja, jeśli nie recesja, oraz utrata konkurencyjności.⁹⁾How sleepy Finland could tear apart the euro project, The Telegraph 2015-04-18.Kraj ten z eksportera netto stał się importerem netto z 9,2%-owym bezrobociem, sięgającym 23% wśród ludzi młodych.¹⁰⁾Unemployment rate 9.2 per cent in January, Statistics Finland 2017-02-21.

Pogarszająca się sytuacja gospodarcza legła u podstaw powstania społecznej inicjatywy zwołania referendum dotyczącego powrotu do waluty narodowej, co jednak zostało odrzucone przez komisję fińskiego parlamentu.¹¹⁾Euro referendum initiative thrown out by parliamentary committee, Uutiset 2016-11-25.Choć pomysł został odłożony na półkę, im dłużej Finlandia będzie zmagała się z problemami gospodarczymi, tym większe prawdopodobieństwo, że Finowie przypomną sobie o nim.

Płynące nauki:

wstrząsy asymetryczne mogą dotknąć każdego, nie ma zatem „niegospodarnych” krajów Europy południowej i „gospodarnych” krajów Europy północnej;
z dnia na dzień można przejść z kategorii państw „gospodarnych” do kategorii państw „niegospodarnych”;
Finowie chcieli odebrać Grekom ich narodową dumę, Partenon, a sami stracili swoją, Nokię;
polityka oszczędności nie działa w Finlandii, tak jak nie zadziałała nigdzie;
jak mówi teoria ekonomii, jeśli strefa euro nie jest optymalnym obszarem walutowym, to jedynym sposobem na zaabsorbowanie wstrząsów asymetrycznych jest powrót do walut narodowych.