Czy Chiny są sprzymierzeńcem Ukrainy?

Chiny postępują na międzynarodowej arenie zgodnie ze swoimi narodowymi interesami. Zachód musiał się z tym pogodzić, że nie dało się wymusić na Chinach, by zajęły podobne do państw zachodnich stanowisko wobec wcielenia Krymu do Rosji. Przez cały ten czas jednak Chiny podtrzymywały gospodarkę ukraińską, przyczyniając się tym samym do współpracy między obu krajami.

Nowy Jedwabny Szlak

Ponieważ ani Unia Europejska, ani USA nie są w stanie sfinansować wszystkich przedsięwzięć dotyczących infrastruktury na Ukrainie, Kijów zwraca się o pomoc do Chin, które ze swej strony wykazują zainteresowanie Ukrainą jako niezbędnym ogniwem Nowego Szlaku Jedwabnego. Już w 2013 były prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz zawarł serię układów z Chinami,¹⁾Переломный визит Януковича в Китай: $30 млрд инвестиций и гарантированная квота для украинской продукции, Economics 2013-12-09.wśród których znalazł się i ten przewidujący chińskie inwestycje w wysokości $13 miliardów mające na celu przekształcenie Półwyspu Krymskiego na olbrzymi ośrodek tranzytowy. Rosyjska interwencja wojskowa spowodowała, że realizacja zamierzenia została przesunięta na tereny południowej Ukrainy.

Nowy Jedwabny Szlak przez Ukrainę to obopólna korzyść. W zeszłym roku Pekin oficjalnie przystał na realizację linii kolejowej z Odessy przez Gruzję, Azerbejdżan i Kazachstan do Chin, korzystającą z przepraw promowych przez Morze Czarne i Kaspijskie ale omijająca Rosję i należy się spodziewać, że pociągnie to za sobą zainteresowanie tym projektem chińskich przedsiębiorstw. Podróż tą trasą trwa 15 dni, co ma ulec skróceniu do 9 dni. Rząd chiński powołał ukraińsko–chińską komisję, która ma zajmować się planowanym Nowym Szlakiem Jedwabnym. Nową drogą zainteresowały się także przedsiębiorstwa europejskie.

Co ciekawe, dziesięć lat po realizacji projektu, dzięki wzmożonej wymianie handlowej z krajami, przez które przebiega Nowy Jedwabny Szlak, Chiny mogą osiągnąć obroty w wysokości około $2.5 bilionów rocznie. Już w 2015 Pekin zainwestował $15 miliardów w różne związane z tym przedsięwzięcia, choć zapowiadana w czerwcu 2016 suma inwestycji miała wynieść $75.9 miliardów.²⁾Foreign Policy Audit. How to revive Ukrainian-Chinese relations, Euromaidan 2016-12-07.

Przedsięwzięcie nie przedstawia się jednak tak różowo jakby mogło się wydawać. Trzeba włożyć dużo pracy w logistykę oraz zmniejszyć koszty i czas potrzebny na tranzyt. Ukraina, Gruzja, Azerbejdżan i Kazachstan muszą także dojść do porozumienia nad preferencyjnymi stawkami celnymi. Dla Nowego Szlaku Jedwabnego decydującym pozostaje czynnik ekonomiczny. Obecny tranzyt przez Rosję zajmuje 14 dni i jest dwukrotnie tańszy niż proponowany nowy. Gdyby Ukrainie udało się przebić pod tym względem swoją ofertą północnego sąsiada, zyskałaby na geopolitycznym znaczeniu i stałaby się pierwszym krajem europejskim, który stałby się członkiem przedsięwzięcia pod nazwą Nowy Jedwabny Szlak.³⁾Ukraine carving out a role in China’s Silk Road strategy, Asia Times 2016-09-24.

Współpraca gospodarcza

Ukraińsko-chińska współpraca handlowa jest wielce obiecująca. Ze względu na zubożałe społeczeństwo i wynikający stad niewielki popyt, Ukraina nie jest postrzegana przez Chiny jako odbiorca chińskich towarów ale raczej jako kraj tranzytowy. Położenie Ukrainy w sąsiedztwie Unii Europejskiej oraz jej polityczne z nią związki (podpisana przekrojowa i kompleksowa umowa o wolnym handlu) mogą być magnesem dla chińskich inwestorów i producentów. Także Unia Europejska jest bezpośrednio zainteresowana modernizacją Ukrainy przy wykorzystaniu chińskich pieniądzy. Przewodniczący Chińskiej Izby Handlowej Rusłan Osypenko twierdzi, że Chiny doceniają przeprowadzane na Ukrainie reformy, zaś chińscy przedsiębiorcy coraz bardziej interesują się tym krajem, co znajduje swoje odzwierciedlenie w powstałej Chińskiej Izbie Handlowej. Także współpraca w dziedzinie rolnictwa jest niesłychanie ważna dla obu państw. Przykład: już w 2015 Ukraina wyprzedziła znajdujące się dotychczas na pierwszym miejscu USA w dostawie zbóż do Chin.⁴⁾Why China Is Interested in Ukraine, The Diplomat 2016-03-10.

Inną ważną sferą ukraińsko-chińskich relacji jest współpraca w przemyśle zbrojeniowym. Chiny zajmują piąte miejsce jako eksporter militariów ($6,4 miliardy) i kraj ten poszukuje nowych technologii, zwłaszcza w państwach, w których rozwój techniczny nie ma wystarczającego dofinansowania. Ukraina ma przemysł zbrojeniowy o olbrzymim potencjale, który odziedziczyła po Związku Radzieckim, jednakże większość przedsiębiorstw narzeka na braki środków pieniężnych i nowych technologii. Po 2014 Ukraina zwiększyła eksport sprzętu wojskowego do Chin do 13% chińskiego importu militariów. Ukraina produkuje silniki a ostatnio sprzedała dwa okręty typu Żubr. Na podstawie udostępnionych danych (gdyż większość z nich ma charakter tajny) można się domyślać, że faktyczna współpraca jest jeszcze szersza. Może się to stać podstawą dla mocniejszych związków między obu krajami.⁵⁾Україна – Китай. Від житниці до стратегічного співробітництва, Хвиля 2018-09-04.

Ukraina, rozporządzając zapleczem technicznym i przemysłowym, jest szczególnie zainteresowana współpracą z Chinami w sektorze kosmicznym. Ukraina potrzebuje kapitału, zaś Chiny stają się jednym z głównych inwestorów w badaniu przestrzeni wokołoziemskiej. Obecnie Kijów wdraża 21 umów z Chinami o łącznej wartości $67 milionów a także własny pięcioletni program rozwoju przemysłu kosmicznego (2012-2017). Chiny są chętne zainwestować w telekomunikację (Huawei już zdobył sobie popularność na Ukrainie) oraz tradycyjną i alternatywną energię (‘Naftogaz Ukraine’ otrzymał kredyt w wysokości $3.6 miliardów od National Development Bank of China zaś CNBM posiada kilkanaście słonecznych elektrowni w pobliżu Odessy, a wartość całej inwestycji wynosi $1 miliard).⁶⁾China is ready to invest in Ukraine, E-dinar 2016-07-28.

Wielkość transakcji zawieranych między Ukrainą a Chinami nie jest zbyt imponujaca. Obecnie Ukraina dostarcza głównie surowce, dlatego Chiny nie wykazują większego zainteresowania w takie politycznie prestiżowe ukraińskie inwestycje jak na przykład budowanie szkół i szpitali, co czynią w Angoli i Kongu. Można powiedzieć, że póki co Ukraina nie znajduje się w centrum zainteresowania Pekinu. Chiny kupują od Ukrainy to, co potrzebują, nie pogarszając sobie przy tym własnych relacji ze światowymi potężnymi graczami politycznymi. Jednak współpraca z Ukrainą nie jest spychana na ostatnie miejsce zadań, które stawia przed sobą rząd chiński. Należy zauważyć, że Chiny będą wspierały Ukrainę politycznie proporcjonalnie do zacieśniającej się współpracy gospodarczej. Cechą charakterystyczną chińskich przedsiębiorstw jest to, że podejmują one decyzje w uzgodnieniu z polityką zagraniczną rządu, co oznacza, że Kijów winien tworzyć takie polityczne warunki, które mogłyby przykuć uwagę Pekinu. Czwarty technologiczny paradygmat stanowi 38% gospodarki kraju, gdy 57,9% to paradygmat trzeci.

Implikacje polityczne

Większość polityków zachodnich a także ukraińskich ma Chinom za złe to, że są one bliskim sojusznikiem Rosji. Rzecz przedstawia się jednak trochę odmiennie. Chiny mają strategiczne interesy w stosunkach międzynarodowych i dlatego współpracują z różnymi państwami, o ile jest to dla nich korzystne. Po rosyjskiej aneksji Krymu, Chiny wezwały do konstruktywnych rozmów, by znaleźć właściwe polityczne rozwiązanie i orzekły, że sankcje nie odniosą pożądanego skutku w związku z czym nie przyłączą się do nich. Bojąc się utracić ważną dla nich współpracę z Rosją, Chiny nie mogły postąpić inaczej. Niemniej jednak integracja Ukrainy z Unię Europejską ma dla Chin znaczenie geopolityczne, już choćby ze względu na planowany Nowy Jedwabny Szlak.

Chińskie zainteresowanie krajami europejskimi wzrasta. Po zwycięstwie Donalda Trumpa w Unii Europejskiej pojawiła się próżnia polityczna i niepewność. Ze swej strony Rosja chciałaby wykorzystać brak silnej amerykańskiej reakcji wobec ukraińskiego kryzysu i skłonić kraje europejskie do przywrócenia dobrych relacji z Rosją. Także Chiny wykorzystują próżnię, która się pojawiła w Unii Europejskiej. Podobną logikę można zastosować wobec Ukrainy. Kraj ten utracił największego partnera handlowego, czyli Rosję, zaś Unia Europejska nie jest w stanie w pełni go zastąpić ani też nie rozporządza potrzebną sumą pieniędzy do zainwestowania na Ukrainie. Obecnie, gdy Ukraina potrzebuje znaczącego wsparcia, z chęcią skorzysta z inwestycji chińskich i chińskiej obecności na swoim terytorium. Współpraca gospodarcza podczas kryzysu ukraińskiego, mimo niestabilnej sytuacji na Ukrainie, od trzech lat stale wzrasta.

Na tegorocznym Światowym Forum Ekonomicznym w Davos prezydent Chin powiedział swemu ukraińskiemu koledze, że Chiny są zainteresowane ścisłą współpracą z Ukrainą oraz w rozwiązaniu kryzysu. Wypowiedź ta w świetle poprzedniego ostrożnego stanowiska chińskiego wobec rosyjskiej agresji to nowy zwrot we wzajemnych stosunkach.⁷⁾China’s Xi says willing to help resolve Ukraine crisis, Reuters 2017-01-17.

Jest jednak coś, co Ukraina powinna wziąć pod uwagę przed przyjęciem chińskiej pomocy. Chińskie inwestycje w Afryce były powodem zaniepokojenia wywołanego jakością chińskiej infrastruktury, wyzyskiwaniem siły roboczej i nieprzestrzeganiem praw człowieka. Przed nawiązaniem współpracy z państwem o autorytarnym ustroju Ukraina powinna wziąć to wszystko pod uwagę. Często się mówi, że Chiny nigdy nie popierały demokracji na świecie ani nie pomagały żadnemu państwu we wdrażaniu standardów humanitarnych i praw człowieka. Dlatego też współdziałanie z Chinami może okazać się ryzykowne dla młodej ukraińskiej demokracji.

Współpraca z Ukrainą jest korzystna dla chińskiego dążenia do zmniejszenia uzależnienia od Rosji i to na wielu płaszczyznach. Jeśli zaś chodzi o Ukrainę, to Chiny mogą za pomocą pieniędzy i nowych technologii uratować kraj przed zapaścią ekonomiczną.⁸⁾Chinese investment might sacrifice Ukraine’s democratic dream for economic needs, Business Insider 2016-08-17.

Choć Ukraina pragnie pogłębiać swój demokratyczny ustrój, to jednak nie powinna ona rezygnować z gospodarczej współpracy z niedemokratycznymi państwami. Mimo wszelkich różnic, stosunki ukraińsko-chińskie mają przed sobą przyszłość.