Włochy chcą przechytrzyć Europejski Bank Centralny wprowadzając do obiegu drugą walutę

Kryzys finansowy we Włoszech to nic nowego. Zdarzały się one co i rusz: a to bankrutowały państwa, to znowu upadał bank i pociągał za sobą inne, powodując kryzys niegdysiejszej międzynarodowej waluty, jaką był floren. Nie wdając się w szczegóły, przypomnijmy, że w 1345, nie będąc w stanie rozliczyć się z ówczesnymi finansowymi potentatami tj. bankami Bardi i Peruzzi, od których wcześniej napożyczały olbrzymie sumy na sfinansowanie wojen z Francją i Weroną, upadłość ogłosiły Królestwo Anglii i Florencja. Niemożność spłacenia długu stworzyła dziurę wielkości 1,5 miliona florenów, co pociągnęło za sobą bankructwo obu banków, a to z kolei uruchomiło reakcję łańcuchową, która doprowadziła do upadku inne instytucje finansowe.

Prawie siedem wieków później widmo podobnej katastrofy pojawiło się przed Włochami, a także Grecją jak i wieloma innymi państwami, i to w sytuacji, gdy w tarapatach znalazł się także międzynarodowy system bankowy. Gospodarki nie jest w stanie pobudzić skomplikowany system regulacji ani euro, gdyż jest ono za mocne dla Włoch a także dla słabych gospodarek Hiszpanii, Portugalii, Francji i Finlandii; ani polityka oszczędnościowa wymuszana przez Komisję Europejską, która działa pod naciskiem Niemiec, kraju, który głównie korzysta z istnienia wspólnej waluty; ani zupełnie nieskuteczna polityka luzowania ilościowego.¹⁾QE in Europe is an embarrassment: 18 QE euros generate a growth of 1 euro, Gefira 2016-09-23.

Nowa propozycja: pieniądz skarbowy
Pomysłodawcą jest grupa finansistów praktyków i teoretyków, którzy szukają sposobu ominięcia niewydolnego euro i proponują, by państwo włoskie wypuszczało tak zwane bony „Fiscal Credit Certificates’’ (CCF), którymi po dwóch latach będzie można płacić podatki. O ironio, pomysł jest wzorowany na niemieckim precedensie: w latach trzydziestych prezes niemieckiego Banku Centralnego Hjalmar Schacht znalazł sposób na ożywienie niemieckiej gospodarki za pomocą bonów MEFO (Metallurgische Forschungsgesellschaft); miały być one stosowane w wymianie towarowej między wybranymi przedsiębiorstwami, a ich emisja powiązana była z ilością wyprodukowanych dóbr; bony te można było dyskontować w Reichsbank w dowolnym czasie z 4% stopą oprocentowania. Tą drogą starano się obejść problem braku płynności w niemieckiej gospodarce²⁾L’ipotesi di moneta fiscale in Italia? Il miglior precedente è Tedesco, Il sole 24 ore 2016-02-15..

Podobnie, bony CCF miałyby sens, gdyby można było za ich pomocą, zamiast euro, rozliczać się z państwem. Emitowane byłyby one co roku, początkowo o łącznej wartości 100 miliardów euro, w późniejszych latach do 200 i można by której swobodnie sprzedawać i nabywać po wartości wyrażanej w euro. Emisja adresowana byłaby do przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich, które stanowią podstawę włoskiej gospodarki, a także do rodzin o niskich dochodach, a wszystko po to, by pomóc jednym i drugim w wywiązywaniu się z obowiązku podatkowego, który ciąży na biznesach i nie pozwala im konkurować na rynku. Oferując w rzeczy samej dyskonto na podatki, zwolennicy pieniądza skarbowego mają nadzieję na pobudzenie zatrudnienia i konsumpcji poprzez pieniądze z nieba (helicopter money).

Zwolennicy szacują, że presja fiskalna we Włoszech sięgnie 57% PKB i dlatego chcieliby pomóc przedsiębiorstwom, warunkując to wymogiem zwiększania zatrudniania. Najbardziej optymistyczna wersja zakłada, że PKB odbuduje się w wysokości 15% w ciągu trzech lat i poskutkuje 5% zmniejszeniem bezrobocia³⁾Per una moneta fiscal gratuita: uscire dall’austerità senza spaccare l’Euro, monetafiscale.it..

Wady i zalety
Zakładając, że pomysł jest dopiero w fazie dopracowywania, niektórzy twierdzą, że powodzenie przedsięwzięcia będzie w znacznej mierze zależało od tego, jak bardzo rozpowszechnione będzie stosowanie pieniądza skarbowego, i wskazują, że zwolennicy zakładają nawet optymistycznie pełną asymilację bonów CCF z włoską gospodarką⁴⁾La ‘’moneta fiscale’’, una grande o una piccolo opportunità?, Il sole 24 ore 2017-04-17..
Krytycy zauważają, że pieniądz skarbowy nie polepsza ujemnego bilansu handlowego wywołanego przez euro, które, będąc zbyt słabą walutą dla Niemiec, pobudza ich eksport, zaś będąc zbyt mocną walutą dla Włoch, daje im złudzenie, że mają w ręku siłę nabywczą, której tak naprawdę nie mają, gdyż ich eksport staje się droższy a przez to mniej konkurencyjny. Zwolennicy przedstawiają kontrargument, że pieniądz skarbowy sprawi, że włoskie towary staną się bardziej konkurencyjne dzięki temu, że zmniejszone zostanie opodatkowanie procesu produkcyjnego⁵⁾Ahi ahi Bagnai… che bella serie di cantonate… , Basta con l’eurocrisi 2013-02-09..

Inną, mniej nagłaśnianą zaletą jest to, że pieniądz skarbowy całkowicie omija system bankowy. Począwszy od banku centralnego a skończywszy na bankach komercyjnych, żaden z nich nie będzie miał tu nic do powiedzenia. Banki komercyjne będą mogły z pewnością przyjmować bony CCF a następnie przy ich pomocy uiszczać podatki rządowi, jednak system bankowy utraci wyłączność na tworzenie pieniądza. Jak widać, luzowanie ilościowe nie zdołało pobudzić gospodarki, zatem nie jest złym pomysłem spróbowanie obejścia niewydolnego systemu bankowego. Co więcej, gdyby Włochy zdecydowały się jednak na opuszczenie euro po wprowadzeniu pieniądza skarbowego, czy to na skutek referendum, czy na skutek wyboru rządu, który opowiada się za powrotem do waluty narodowej, to byłyby już w połowie tej drogi, jako że do tego czasu wybieranie podatków a także inne czynności finansowe już dawno odbywałyby się w równoległej walucie.

Polityczna rzeczywistość
Pomysł na pieniądz skarbowy daje dwie korzyści polityczne w porównaniu do odstąpienia od waluty euro. Po pierwsze, w żaden sposób nie stoi w sprzeczności z traktatami unijnymi ani też nie potrzebuje unijnej aprobaty: gdy euro należy wyłącznie do kompetencji instytucji europejskich, pieniądz skarbowy byłby fragmentem polityki fiskalnej państwa członkowskiego, w sprawie którego Unia miałaby tylko o tyle coś do powiedzenia, o ile wraz z jego istnieniem nie balansowałby się budżet.

Dalej, odstąpienie od euro nie jest w ogóle przewidziane w traktatach, zatem jedynym legalnym posunięciem byłoby powołanie się na Artykuł 50 i wystąpienie z Unii Europejskiej. Doszłoby do politycznych przepychanek między rządem włoskim z jednej a instytucjami europejskimi oraz państwami członkowskimi z drugiej strony. Każda z tych dróg jest trudna, ale wykonalna.

Kolejną zaletą jest konsensus w sprawie omawianego pomysłu: jak dotąd Movimento 5 Stelle opowiadało się za referendum w sprawie euro, zaś Lega Nord chciałaby w ogóle pozbyć się tej waluty. Ostatnio Beppe Grillo, przywódca M5S, zapoczątkował na swym blogu dyskusję na temat pieniądza skarbowego⁶⁾#ProgrammaEsteri: Un’Europa senza Austerità, BeppeGrillo.it 2017-03-27.przy czym nie odżegnywał się od możliwości przeprowadzenia referendum. Claudio Borghi Aquilini, odpowiedzialny za politykę gospodarczą w Lega Nord, przedstawiał swego czasu coś podobnego pod nazwą „minibot’’⁷⁾I minibot del Prof. Claudio Borghi, Oltre l’Euro 2017-02-04.,co znalazło poparcie u Silvio Berlusconiego nawołującego do stworzenia waluty równoległej,⁸⁾Enter Berlusconi: A Man, a Ban, and his plan to restore the Lira, Bloomberg 2017-03-09.a nawet u Stefano Fassina,⁹⁾La proposta di moneta fiscal di Zezza è interessante, stefanofassina.it 2017-03-27.odpowiedzialnego za politykę gospodarczą w Sinistra Italiana, złożonej z byłych działaczy rządzącej Partito Democratico.

Jedyną partią, w której wiara w Unię Europejską pozostaje niezachwiana, jest rządząca PD. Jednak od dotkliwej przegranej w grudniowym referendum, wewnętrzne spory i podziały poważnie ją osłabiły, co przełożyło się na utratę dominującej pozycji w sondażach na rzecz M5S.¹⁰⁾Sondaggi, M5s cala ma diventa primo partito perchè il PD crolla. Centrodestra in testa, alle primarie Orlando secondo, Il fatto quotidiano 2017-03-04.Także zjawiska demograficzne nie sprzyjają tej partii: w grudniowym referendum 81% grupy wiekowej 18-35 głosowało przeciw Renzi i jego propozycji reform konstytucjonalnych¹¹⁾Sondaggio per SkyTG24 p.12 , Il dossier Quorum/Youtrend 2016-12-04.Nie powinno to nikogo dziwić, gdyż ostatnie wyniki sondaży pokazują, że młodzież włoska, zmagająca się z olbrzymim bezrobociem, przestaje się interesować rynkiem pracy((La Disoccupazione cala perchè i giovani hanno perso le speranze, International Business Times 2017-04-05.) Choć młodzi Włosi nie interesują się już rynkiem pracy, to jednak interesują się wyborami i głosują przeciw systemowi, którzy wpędził ich w ogromne zadłużenie, o które wcale się nie prosili, i nie dał im żadnej szansy na znalezienie zatrudnienia i spłacenia długu. Wraz ze zbliżającymi się wyborami pod koniec tego lub w następnym roku, dwie trzecie posłów może okazać się zwolennikami pieniądza skarbowego.