Europa nie poradzi sobie z kolejnymi konfliktem zbrojnym na kontynencie

Europejscy przywódcy nie tylko nie potrafią przeciwdziałać kryzysowi demograficznemu na Starym Kontynencie, ale również tracą grunt pod nogami w dziedzinie obronności. Sceptycyzm i dystans Prezydenta Trumpa do wojskowych pomysłów europejskich biurokratów, a także coraz agresywniejsze działania Ankary względem Cypru i Grecji oraz zbliżenie Turcji i Rosji obnażają słabość NATO w przeddzień jego szczytu w Brukseli.

Europa jest bez szans w konflikcie na trzech frontach. Dwa z nich to spory konwencjonalne: na wschodniej flance, gdzie występują ciągłe napięcia z Rosją, oraz na Bałkanach przy granicy z Turcją. Trzeci z nich dotyczy obszaru Morza Śródziemnego, gdzie młodzi i pełni sił mężczyźni z Afryki i Azji Środkowej przekraczają europejskie granice przy wsparciu tysiąca osób ze środka kontynentu. Ponadto Europejczycy angażują się również w Afganistanie, Syrii oraz biorą udział w nasilającym się konflikcie w Mali.

Podczas gdy Europa traci sojuszników, Rosja i Turcja szukają alternatywnych kierunków współpracy. Turcja przestała być wiarygodnym członkiem NATO, a także rosną obawy nieangażowania się Stanów Zjednoczonych w europejskie konflikty. Zespół Gefiry dokonał porównania możliwości Sojuszu Północnoatlantyckiego, nie uwzględniając przy tym amerykańskich i tureckich sił zbrojnych, z wojskiem Moskwy i Ankary. Wniosek jest wyraźny: europejski potencjał jest zbyt słaby, aby poradzić sobie z ewentualnym sporem na wschodnich i południowo-wschodnich granicach NATO.

Porównanie pokazuje, że europejskie państwa NATO wydają na zbrojenia ponad czterokrotnie więcej niż Kreml i Ankara. Mimo że liczebność europejskich wojsk Sojuszu jest większa o ponad 350 tysięcy osób, to zauważalna jest przewaga rosyjskich i tureckich sił lądowych i powietrznych. Marynarka wojenna NATO wydaje się być silniejsza, o czym świadczy chociażby stosunek dziewięciu lotniskowców do jednego rosyjskiego, jednak Rosja posiada ponad trzykrotnie więcej łodzi podwodnych o napędzie atomowym. Istotnym elementem jest wyposażenie nuklearne: łącznie europejskie państwa NATO dysponują jedynie 515 głowicami nuklearnymi, podczas gdy Rosja posiada ich 7 000.

Dodatkową przeszkodą dla europejskiej części Sojuszu jest to, że ich wojska nie mają jednolitego dowództwa. Działania podejmowane przez Włochy, Polskę i Węgry, a także kryzys euro oraz kwestie migracyjne pokazują, że Berlin nie jest w stanie przewodzić Europie w sytuacji zewnętrznych zagrożeń. Również Francja próbuje przejąć kontrolę nad europejskimi wojskami, jednak doprowadziło to do zniszczenia Libii, zaś militarne przygody w Mali są skazane na katastrofę.

Brak procedur dowodzenia bez udziału Waszyngtonu to jeden problem. Logistyka jest kolejnym. Chociaż istnieją plany przerzucania wojsk Sojuszu na wschodnią flankę, to odległość jest zbyt duża, aby sprawnie zareagować na nieoczekiwany atak. Biorąc jednak pod uwagę rosnące ryzyko konfliktu między Grecją a Turcją, kraje NATO powinny ponownie rozważyć kwestie organizacyjne, które pozwolą ich armiom sprawniej przemieszczać się nie tylko na wschód, ale również na południe Europy. Zamiast koncentrować się na środkach odstraszających, Europa powinna określić odpowiednie procedury logistyczne, które są podstawą sprawnej odpowiedzi na atak na jednego z członków Sojuszu.

Chociaż wojska NATO są liczniejsze niż rosyjskie i tureckie, to nawet gdyby art. 5 został uruchomiony, żaden kraj nie poświęci całości sił zbrojnych. Traktat Północnoatlantycki daje bowiem dowolność członkom w wyborze środków i metod wojskowej obrony członka NATO. Nawet jeśli każde państwo przeznaczy 10-20% żołnierzy i wojskowego wyposażenia (co i tak uważamy za limit), to nie będzie w stanie przeciwstawić się wojskom rosyjskim lub tureckim, które zaangażują o wiele większy potencjał militarny.

Na podstawie rankingu Global Firepower w poniższej tabeli zestawiliśmy dane związane z liczebnością personelu wojskowego oraz wyposażaniem trzech rodzajów sił zbrojnych a także wydatki budżetowe poniesione na obronę przez państwa NATO oraz Rosję.¹⁾2018 Military Strength Ranking, The Global Firepower 2018.Poza liczbami ważne są również kwestie technologiczne dotyczące możliwości modernizowania i dostosowania sprzętu wojskowego. Uzbrojenie tureckie i rosyjskie jest regularnie testowane w operacjach na Bliskim Wschodzie, co pozwala poprawiać jego użyteczność. Większość europejskich armii wykorzystuje swój sprzęt tylko na poligonie i podczas manewrów.

Pierwsza granica: USA i Euro
Stosunki transatlantyckie są najgorsze od lat, co przyznają sami dyplomaci.²⁾Donald Tusk warns EU leaders to ‘prepare for the worst’ in EU-US relations, Deutsche Welle 2018-06-28.Waszyngton jest mniej skłonny do finansowania europejskiej obrony, co jest nie na rękę europejskim decydentom, którzy przyzwyczaili się do sponsorowania Sojuszu przez Stany Zjednoczone do tego stopnia, że wiele państw nie zwiększa wydatków na obronę by w 2024 osiągnąć uzgodniony poziom 2% PKB. Waszyngton wydaje rocznie na budżet obronny 647 mld USD, zaś wojskowe nakłady pozostałych państw NATO wynoszą 268 mld USD. Amerykański prezydent oznajmia, że ma dość finansowania europejskiej obrony.³⁾Ahead of NATO Summit, U.S. President Exhorts Allies to Pay Up, Foreign Policy 2018-06-27.Z drugiej strony europejscy przywódcy stwierdzają, że owa nowa amerykańska doktryna „nie ma przyjaciół, tylko wrogów”.⁴⁾EU must ‘prepare for worst-case scenarios’ under Trump, top official warns, The Guardian, 2018-06-27.

Kością niezgody jest również odrzucenie przez Stany Zjednoczone założeń konferencji klimatycznej, a także wycofanie się Waszyngtonu z porozumienia nuklearnego z Iranem, powodujące ponowne nałożenie sankcji na Teheran, co skutkowało wzrostem cen ropy uderzając w importerów tego surowca, więc również w Europę. Rozpoczęta wojna handlowa między UE a Stanami Zjednoczonymi również nie wpływa pomyślnie na transatlantyckie relacje, co pokazał ostatni szczyt G7. Ponadto Waszyngton sceptycznie odnosi się do europejskich planów obronnych związanych z powołaniem Europejskiej Inicjatywy Interwencyjnej, stwierdzając, że podważają one obecne formy współpracy.⁵⁾US fears closer EU defence ties could undermine Nato, Financial Times 2018-02-12.Narastające napięcie między Europą a Stanami Zjednoczonymi może mieć swoje apogeum podczas lipcowego szczytu NATO, kiedy to Stany Zjednoczone, chcąc pokazać słabość europejskich sojuszników, mogą zdecydować się na ograniczenie swojej obecności wojskowej na Starym Kontynencie, a w przyszłości być może na całkowite opuszczenie tej organizacji. Ważnym jest fakt, że kilka dni po spotkaniu przywódców Sojuszu, odbędzie się w Helsinkach spotkanie prezydenta Putina z prezydentem Trumpem. Warto także dodać, że prezydent Ukrainy Petro Poroszenko (Ukraina nie jest stroną Paktu) weźmie udział w lipcowym szczycie NATO w Brukseli. Przesuwanie granicy wpływów Sojuszu Północnoatlantyckiego na Wschód zostanie jednoznacznie odebrane przez Kreml i może spotkać się z wyraźną odpowiedzią Moskwy.

Druga granica: NATO i Turcja
Europa otwarcie wskazuje na Rosję jako wroga, który mógłby nasilać działania na wschodniej Ukrainie lub otworzyć nowy front w obszarze państw bałtyckich czy Naddniestrza.⁶⁾On the road to war with Russia, traffic may be biggest US enemy, South China Morning Post, 2018-06-25.⁷⁾NATO focuses on speed in the Baltics amid worries over Russia, NBC News 2018-06-23.Jednak o ile wojna z Rosją naszym zdaniem jest raczej mniej prawdopodobna, to drugim – realniejszym – miejscem wybuchu konfliktu są Bałkany i Azja Mniejsza. Ankara wysuwa roszczenia terytorialne względem Nikozji i Aten. Wyrazem tego jest coraz odważniejsze naruszanie greckiej strefy powietrznej przez tureckie myśliwce⁸⁾Turkish jets violate Greek air space amid spike in aggressive rhetoric from Ankara, Ekathimerini, 2018-06-05.czy chociażby blokowanie przez turecką marynarkę wojenną europejskich statków badających złoża gazowe w strefach ekonomicznych Cypru.⁹⁾Turkey navy forces back Italian drillship: Cyprus, The Local 2018-02-24.Wchłonięcie przez Turcję Cypru oraz zaatakowanie Grecji (która też jest członkiem NATO) uruchomiłoby artykuł 5. Traktatu Północnoatlantyckiego.

Turcja i pozostali członkowie NATO mają rozbieżne interesy. Przykładem tego jest rozpoczęta na początku tego roku operacja „Gałązka Oliwna” wymierzona przeciwko uzbrojonym przez Stany Zjednoczone Powszechnym Jednostkom Ochrony (YPG), będące największą bojówką kurdyjską w Syrii.¹⁰⁾Erdogan: Operation in Syria’s Afrin has begun, Al-Jazeera 2018-01-21.Powoduje to marginalizowanie Ankary przez północnoatlantyckich sojuszników, co zespół Gefiry sygnalizował wcześniej.¹¹⁾Różne standardy NATO. Casus operacji „Gałązka Oliwna”, Gefira, 2018-02-01.W obecnej sytuacji Turcja nie jest faktycznym członkiem Sojuszu. Wygrana Erdogana i wynikające z tego umocnienie jego pozycji w ramach systemu prezydenckiego spowoduje większą aktywność Turcji, a konfrontacja między Europą a Ankarą, czy dotyczy to Cypru, czy greckich wysp na Morzu Egejskim, stała się bardzo prawdopodobna.

Europa dystansuje się od militarnych sprzymierzeńców. Australia, Kanada czy Japonia, potencjalni sojusznicy Starego Kontynentu, nie widzą szczególnego interesu, aby angażować własne wojska w ewentualne spory na tym obszarze. Podczas gdy europejscy decydenci tracą sojuszników, Moskwa i Ankara starają się kreować dwu i wielostronne formy współpracy wojskowej. Biorąc pod uwagę ewentualną eskalację wskazanych wyżej konfliktów, Stary Kontynent nie jest w stanie poradzić sobie bez wsparcia Stanów Zjednoczonych i Turcji. Pakt Północnoatlantycki uszczuplony przez dwóch członków traci na znaczeniu, a odmienne interesy państw NATO pogłębiają istniejące podziały. Zważając na powyższe zestawienie hipotetycznych zdarzeń zaznaczyć należy, że Sojusz, wbrew opinii dużej części analityków oraz cytujących ich mediów głównego nurtu, nie może być postrzegane jako trwały układ militarny.